ĐỨA BÉ THẢ DIỀU TRÊN ĐỒNG VÀ VẤT CƠM CÚNG MẢ MỚI

nguyễn xuân thiệp

Tranh Bồ Đề Đạt Ma

Trần Vàng Sao vẽ. ký tên Nguyễn Đính

Trên là tựa đề một bài thơ của Trần Vàng Sao. Bài thơ nói về con diều của tuổi thơ bay lượn trên cánh đồng mà sao câu chuyện quá buồn. Buồn và oan khốc như cuộc đời của chính tác giả.

Buồn và oan khốc. Đúng vậy. Buồn từ lúc tuổi còn thơ. Vì gia đình nghèo, cha chết sớm, mẹ tần tảo đầu sông cuối chợ. Mơ mộng của tuổi thơ chết theo cánh diều trên cánh đồng đầy những mồ mả… Nhưng thôi, xin hãy gượm nói về cánh diều và tuổi thơ của Trần Vàng Sao. Ta hãy nhìn lại toàn bộ cuộc đời của nhà thơ.

Trần Vàng Sao là người cùng xóm Vương Phủ với Nguyễn. Ngày xưa, cái xóm nhỏ bé này có  ba người làm thơ: Võ Ngọc Trác nổi tiếng là nhà  thơ siêu thực với thi phẩm Thượng Thẩm, cùng kẻ này và Trần Vàng Sao. Trần Vàng Sao, tên thật là Nguyễn Đính sinh năm 1941, sống từ thuở ấu thời đến bây giờ tại phường Vỹ Dạ, thành phố Huế. Năm 1961 ông thi đỗ tú tài rồi vào Đại học Huế, tham gia các phong trào đấu tranh của sinh viên cùng thế hệ với Hoàng Phủ Ngọc Tường, Trần Quang Long, Ngô Kha. Từ 1965 đến 1970, ông lên chiến khu và công tác tại Ban Tuyên huấn Thành ủy Huế, viết báo với các bút danh Nguyễn Thiết, Lê Văn Sắc, Trần Sao. Năm 1970 ông được đưa ra miền Bắc an dưỡng, chữa bệnh. Ở nơi đây, ông có viết nhật ký ghi lại những suy nghĩ của ông về cái gọi là ‘hậu phương xã hội chủ nghĩa’. Sau đó bị tố cáo, đấu tố và cô lập đến nỗi ông có cảm giác ông không còn được coi là con người mà đã thành ‘một con vật, một con chó’, theo như Hồi ký ‘Tôi bị bắt’ ông viết sau này.

Điểm qua như vậy ta thấy được Trần Vàng Sao là người yêu nước với tâm hồn ngây thơ trong sáng và nhiệt tình của tuổi trẻ nhưng rồi ông bị vỡ mộng khi nhìn thấy bộ mặt thật của Miền Bắc Xã Hội Chủ Nghĩa và sự tham lam, tàn ác và dã tâm của những người Cộng Sản. Những tác phẩm của ông như  Hồi ký Tôi bị bắt (1976), Cương lĩnh chính trị diễn ca, Bài thơ của một người yêu nước mình (19-12-1967), Người đàn ông 43 tuổi nói về mình (1984), Buổi trưa giữa đường tôi ngồi núp mưa (1990), Tau chửi… là những bức tranh màu xám của xã hội đồng thời là bản cáo trạng lên án chế độ với “những con người bằng máy / đầy gân thiếu trái tim”.

Trở lại với bài thơ “Đứa Bé Thả Diều Trên Đồng…”  Cũng như Trần Vàng Sao, Nguyễn thích ngắm những cánh diều bay và mê thả diều. Ngày nhỏ lang thang theo đàn bò trong khu rừng thưa gần bên thị trấn. Nhân lúc bò gặm cỏ, mình tìm một thân cây đổ, trèo lên nằm ngả lưng, miệng ngậm một cọng cỏ, nghe tiếng chuông trên cổ bò vang qua rừng cây, ngắm cánh diều ai thả bay lượn trên bầu trời. Và Nguyễn cũng có cánh diều của tuổi thơ mình. Ôi, biết bao nhớ tưởng, tiếc thương. Và chính lúc này đây, Nguyễn đang nghĩ tới cánh diều đầu tiên mình có trong đời. Đó là những ngày đã xa, quá xa, chìm lẫn trong màu xanh thời gian. Những ngày Nguyễn còn “áo vắt vai đi qua rừng sim / lội trong cỏ may ngập đầu gối”... Cánh diều đầu tiên được làm bằng những thanh tre mỏng manh, dùng giấy từ tập vở cũ cắt ra rồi dán lên. Dây diều thì xin những cuộn dây bố dùng dư của chú Từ, chắp nối lại cho dài ra. Khi diều đã làm xong, Nguyễn cùng thằng Sao trong xóm chạy ra quãng đồng không ở làng Lại Thế, đợi gió lên để thả diều. Một thằng cầm đầu sợi dây chạy đằng trước, thằng kia nâng con diều chạy theo và phóng lên. Lúc đầu, con diều la đà trên mặt ruộng rồi rớt xuống. Thế nhưng, cuối cùng rồi nó cũng bay lên được. Hai đứa cười sung sướng. Nhưng nụ cười không đậu được bao lâu đã vội tắt. Diều đứt dây, băng đi theo cơn gió lớn, rồi nằm run rẩy trên đầu ngọn tre.

Đó là cánh diều đầu tiên của tuổi thơ. Sau này lớn lên Nguyễn có thêm nhiều cánh diều nữa trên cánh đồng người. Ngay những năm lưu thân nơi xứ này, mình cũng được ngắm những đứa bạn của tuổi thơ ấy. Nguyễn rất hạnh phúc khi gặp lại cánh diều trên vùng cát trắng nước xanh màu ngọc bích của bãi biển Destin ở Florida. Cũng như ngày nào trên bãi biển Galveston, Texas, Nguyễn được nhìn thấy hai cánh diều sặc sỡ lượn bay dưới sợi dây căng của hai cậu bé. Ngày ấy, có hai gia đình Việt Nam gồm vợ chồng con cái cùng đi tắm biển Galveston. Chắc hẳn hai ông bố hồi nhỏ cũng mê thả diều nên muốn các con mình biết niềm vui trong sáng của ấu thời. Và họ đã làm hai con diều thật đẹp, theo kiểu diều Đông phương, màu cánh sen pha nâu và biếc, như màu của một chiếc chăn thêu. Như vậy là hai ông bố này đã mang theo quê hương trong hình ảnh con diều giấy. Nguyễn tìm tới làm quen, thì được anh Hải người Huế cho biết, ngày xưa anh từng thả diều trên cánh đồng làng Lại Thế, Phú Vang, là nơi quê nhà của Nguyễn. Và trước khi sang Mỹ định cư, anh Hải từng có chân trong Câu Lạc Bộ Diều của Huế. Đôi lần, anh đoạt giải thưởng thả diều của thành phố. Tới nay, anh vẫn còn tương tư những cánh diều trên bầu trời quê cũ. Nhìn những con diều giấy của hai anh, bây giờ được trao tay lại cho các con nhỏ, Nguyễn chợt thấy nhớ thiết tha bầu trời mình từng lớn lên, biết hờn giận và yêu thương, khi còn nơi quê cũ. Em ơi, làm sao quên được.

Với Trần Vàng Sao, hình ảnh con diều bay trên cánh đồng, thương thay, không còn là hạnh phúc của tuổi thơ nữa. Bởi bên nó lởn vởn sự nghèo đói và những nấm mộ trên cồn đất cao. Cậu bé thả diều trong bài thơ nằm trên cỏ mà nhớ tới những miếng sắn khô luộc chấm với muối sống. Cậu đang đói. Muốn chợp mắt ngủ cho quên cơn dày vò của cái dạ dày nhưng không được. Cậu vẫn mở mắt nhìn con diều bay trên bầu trời. Nằm một lát thấy chán cậu đứng dậy đi lên cồn cao ngồi nhìn người ta đi cúng viếng mộ. Có cả trẻ con nữa. Chúng cũng nhìn theo cánh diều của Trần Vàng Sao. Bao nhiêu hình ảnh chập chờn trên cánh đồng tha ma. Và, vắt cơm cúng mả mới… Xin mời đọc bài thơ để cảm thương cho một tâm hồn.

“không có ai đi ngang qua đây để thấy con diều

của tôi

buổi trưa đứng bóng trên trời rất nhiều gió

tôi nằm ngửa nhai mấy cọng cỏ gà

nước cỏ non mát trong cổ

tôi đói bụng và muốn nhắm thật lâu hai con mắt lại rồi ngủ quên

gió rớt lào rào trong lá tre trên đầu

tôi không thấy mặt trời đâu hết

chỉ có mấy con châu chấu nhảy trong tóc

và mùi trú ngún trong bếp ở xa

tôi nhớ những miếng sắn khô luộc chấm với muối sống

bây giờ thì không còn gì nữa

tôi nằm nghiêng co người lại nhìn con diều

buồn quá nằm lâu không được

tôi đi lên cồn mả ngồi cho cao

nhiều người đứng đông đang cúng lạy

những đứa con nít bằng tuổi tôi bịt khăn đỏ khăn vàng

đi giày dép

đưa tay che mắt nhìn con diều giấy của tôi trên trời”...

Em thả diều và lơ đãng chờ người ta ra về để ăn chén cơm cúng và bần thần tự hỏi không biết khi nhà mình có người chết có cơm để cúng hay không?

tôi không nói gì hết

tôi cầm một cục đất ném vào bụi dứa

gió nhiều thêm

con diều của tôi quạt hai cánh bay giật lên rồi

đứng yên

tôi đợi lâu cho mọi người đi hết

cho mấy cái khăn vàng khăn đỏ hết ngoái lại nhìn tôi

con ai dại trời nắng không có mũ nón trên đầu

mấy cây hương còn cháy cắm lên vắt cơm để trên miếng lá chuối hơ vừa héo

“tôi ngồi xuống đất

những hột cơm trắng và khô

tôi ăn cả tàn hương phẩm đỏ vào bụng

liệu ai ở nhà tôi chết có được một vắt cơm to

trắng thế này để trên mả không

tôi phủi hai bàn tay vào nhau

đến chiều gió rất to

hai cái đuôi con diều muốn đứt

nhưng tôi không còn dây nữa”

Rời khỏi cái không gian của tuổi thơ nghèo đói cô đơn, Trần Vàng Sao đi vào thời trung niên bão tố và bầu khí quyển ngột ngạt một thời sau khi đất nước chuyển mình đỏ rực.

NXT