nguyễn
xuân thiệp
Phạm Quỳnh Anh
Tôi chỉ biết về đất
nước tôi qua những hình ảnh
của chiến tranh,
Một cuốn phim của
Coppola và những chiếc trực thăng giận dữ…
Hai câu trong lời ca dịch từ bài hát Chào Việt Nam-Bonjour Vietnam của Marc
Lavoine qua tiếng hát của Phạm Quỳnh Anh. Hôm nay một ngày của Tháng Tư nghe lại
ca khúc này lòng mình dâng lên bao cảm xúc -xót thương, tiếc nhớ biết bao đất nước sẽ không
bao giờ được nhìn thấy lại. Ôi, dưới trời mây trắng kia…
Vâng.
Phải nói lên thôi. Và xin tìm hiểu trọn ca từ bài hát.
Racontes moi ce mot
étrange et difficile à prononcer
Que je porte depuis
que je suis née
Racontes moi le vieil
empire et le trait de mes yeux bridés
Qui disent mieux que
moi ce que tu n’oses me dire
Je ne sais de toi que
des images de la guerre
Un film de Coppola et
des hélicoptères en colère.
Un jour j’irai là bas
Un jour dire bonjour
à mon âme.
Un jour j’irai là bas
Pour te dire bonjour
Việt Nam
Hãy nói với
tôi về cái tên lạ và khó phát âm
Mà tôi đã mang từ
lúc mới chào đời
Hãy kể tôi nghe về
vương triều xưa cũ và đôi mắt xếch của tôi
Nó nói rõ hơn về tôi
về những gì người không dám nói cho tôi biết
Tôi chỉ biết về người
qua những hình ảnh của chiến tranh,
Một cuốn phim của
Coppola và những chiếc trực thăng giận dữ…
Một ngày kia, tôi sẽ
đến nơi ấy để chào linh hồn tôi
Một ngày kia, tôi sẽ
đến nơi ấy để cất tiếng chào Việt Nam…
Hãy nói cho tôi nghe
về màu da của tôi về mái tóc và đôi chân nhỏ
Đã mang tôi đi từ lúc
tôi còn thơ
Hãy kể tôi nghe về
căn nhà, con đường, hãy kể tôi nghe những điều tôi chưa biết
Về những phiên chợ nổi
trên sông và những chiếc tam bản bằng gỗ.
Tôi chỉ biết quê
hương qua những hình ảnh của chiến tranh
Một
cuốn phim của Copolla và những chiếc trực thăng giận dữ
Một ngày kia tôi sẽ
trở về nơi đó
Để nói lời chào linh
hồn tôi
Một ngày kia tôi sẽ về
nơi đó
Để nói lời chào Việt
Nam
Chào những đền đài và
những tượng Phật bằng đá thấp thoáng hình bóng những người cha của tôi
Những người đàn bà
cúi mình trên ruộng lúa là những người mẹ của tôi
Trong lời cầu nguyện,
trong ánh sáng tôi thấy lại những người anh
Tất cả chạm đến linh hồn tôi, cội nguồn của tôi, đất nước tôi
Một ngày kia tôi sẽ
trở về nơi đó
Một ngày kia tôi sẽ
nói lời chào linh hồn tôi
Một ngày kia tôi sẽ về
nơi đó
Để nói lời chào Việt
Nam
Tới đây xin thưa rõ: "Bonjour Việt
Nam" (Chào Việt Nam), lời ca bằng tiếng Pháp, do một người con gái gốc Việt
Nam hát lên, đã đến với Nguyễn và bạn đọc người Việt nhiều nơi trên thế giới
vào một ngày của tháng 2. 2006:
Je ne connais de mon
pays que des photos de la guerre,
Un film de Coppola,
[et] des hélicoptères en colère...
Tôi chỉ biết Việt Nam
qua những hình ảnh về chiến tranh / Một cuốn phim của Copolla và những chiếc trực
thăng giận dữ ...
Với
Phạm Quỳnh Anh -nói đúng ra là với Marc Lavoine người sáng tác ca khúc, ông đã thay cô nói
lên- Việt Nam -đất nước của đầm lầy và sương muối này- chỉ có thế. Nhưng cái
nhìn của cô muốn vượt qua những hình ảnh dữ dằn vừa nói, để đi sâu vào những thực
tại ẩn kín, những vang và bóng nói với cô về cội nguồn của mình. Chẳng hạn nét
sắc của đôi mắt cô, màu da của cô, màu tóc và đôi chân nhỏ bé của cô... Tất cả
những cái đó cô đã mang trên mình từ lúc mới chào đời. Tại sao, tại sao thế nhỉ?
Có một ý nghĩa nào ẩn ở bên trong không? Và tại sao cô thấy mình có liên hệ với
những phiên chợ nổi, những chiếc tam bản (sampans) trên dòng sông Cửu Long. Và
những ngôi chùa với những pho tượng Phật bằng đá kia nữa gợi nhớ những người
cha đã khuất... Và rồi, những bóng hình phụ nữ cúi xuống ruộng đồng, họ có phải
là những người mẹ của cô không? Trong lời nguyện cầu, trong vùng sáng dội lại từ
quá khứ, cô lại nhìn thấy ở đó hình ảnh những người anh của mình. Tất cả những
bóng hình đó chạm tới đáy hồn cô, cội rễ của cô, vùng thổ ngơi của cô...
Les temples et les
Bouddhas de pierre pour mes pères,
Les femmes courbées
dans les rizières pour mes mères,
Dans la prière, dans
la lumière, revoir mes frères,
Toucher mon âme, mes
racines, ma terre...
Un jour, j'irai là
bas, un jour dire bonjour à mon âme.
Un jour, j'irai là
bas [pour] te dire bonjour, Vietnam.
Một ngày kia tôi sẽ về nơi đó / Một ngày kia
tôi sẽ cất tiếng chào linh hồn tôi / Một ngày kia tôi sẽ về nơi đó, nói lời
chào Việt Nam...
Bùi Đoàn
Tác phẩm của Bùi Đoàn
Nguyễn đã viết những dòng trên cách đây mươi
năm khi lần đầu tiên biết tới ca khúc Bonjour
Vietnam và tiếng hát Phạm Quỳnh Anh. Hôm nay sở dĩ Nguyễn nhắc lại là do mới
đọc một bài viết của Nguyễn Mạnh Trinh về nhà báo/nhà văn nữ Bùi Đoàn. Bùi Đoàn
cô gái xinh đẹp ấy, cũng có cha mẹ Việt Nam, sinh ra và lớn lên ở ngoại quốc
(nước Pháp) và cũng có những thao thức về nguồn cội của mình.
Đến
đây, trước khi nói về những trang viết của Bùi Đoàn, thiết tưởng cũng nên nhắc
lại hành trình của bài hát "Bonjour Vietnam": Vào tháng 1 năm
2006, người Việt Nam ở nhiều nơi trên thế
giới, qua mạng lưới internet toàn cầu, đã truyền đến nhau một bản nhạc tiếng
Pháp có cái tên "Bonjour Vietnam" do ca nhạc sĩ Marc Lavoine sáng
tác. Người ta nhìn thấy hình ảnh của một cô ca sĩ trẻ với gương mặt trong sáng
và thuần Việt và mang một cái tên Việt Nam, Phạm Quỳnh Anh.
"Bonjour Vietnam" và Phạm Quỳnh
Anh được những người sử dụng internet chuyển cho nhau qua Yahoo Messenger hay email, và dường
như ngay lập tức sự kiện này trở thành trung tâm của một số diễn đàn trên mạng
lưới toàn cầu. Nhiều người đã nhanh chóng dịch bản nhạc này ra tiếng Anh, tiếng
Việt. "Bonjour Vietnam" bỗng trở thành cái cớ để cảm xúc của những
người con xa quê hoài niệm về đất mẹ Việt Nam. Và thật kỳ lạ, dù bản nhạc chưa
được phát hành chính thức, nhưng nó đã được lan truyền như một thông điệp về
tình yêu Việt Nam.
Nói về hành trình của Bonjour Vietnam, Quỳnh
Anh cho biết: "...Marc Lavoine đã viết cho tôi những bản nhạc đầu tiên, kể
cả bài "Bonjour Vietnam". Bài hát này thật ra đã tạo nên câu chuyện
cho riêng nó rồi. Do một sự tình cờ, bản ghi âm thử được đưa lên Internet. Vài
ngày sau, cộng đồng người Việt trên khắp thế giới có lẽ đã nghe và rất xúc động
với thông điệp của bài hát. Vâng, tôi hy vọng câu chuyện sẽ còn tiếp diễn và
đưa tôi đến với nhiều nơi khác, người khác..."
'Bonjour
Vietnam' từ đó đã thực sự làm nên một điều kỳ diệu: nối liền các bến bờ tâm cảm.
Giờ đây, "Bonjour Vietnam" đã theo Quỳnh Anh đến Mỹ trong chương
trình Tình Ca Việt Nam của Thúy Nga Paris. Một người Việt Nam định cư ở
California, khi nghe bài hát "Bonjour Việt Nam" đã phải thốt lên như
sau: "Bài hát với lời lẽ thật đơn giản, nhưng xúc động lạ kỳ..." Và bài
hát cũng đã theo Quỳnh Anh về Việt Nam với bao xúc động
Nhà thơ Đỗ Quý Toàn cũng từng nhận định:
"Như một thông điệp về tình yêu đất nước, qua giọng ca Phạm Quỳnh Anh,
"Bonjour Vietnam" tạo nhiều cảm xúc cho những người con xa quê hoài
niệm về miền đất Mẹ Việt Nam. Thấp thoáng đâu đó trong lời ca, những đền đài cổ
kính im lìm quanh năm như được sống lại. Hình ảnh ngôi chợ nổi, những chiếc
thuyền tam bản lặng lờ trôi trong không gian u tịch... Tiếng chuông chùa như
đang vang vọng lời cầu hồn cho những người nằm xuống bởi chiến tranh lại xé nát
lòng người xa xứ... Và vượt lên trên mọi ký ức, bóng hình người phụ nữ còng
lưng trên ruộng lúa từ ngàn năm qua giai điệu, lời ca của bài "Bonjour
Vietnam" luôn khiến ta thương xót."
Một lần nữa, chào Việt Nam. Chào Quỳnh
Anh...Cô gái gốc Việt ấy là Phạm Quỳnh Anh, sinh ngày 16/1/1987 tại Bỉ. Cha mẹ
Quỳnh Anh đều là người Việt Nam, cha cô từng là du học sinh tại Bỉ, sau đó ở lại
làm bác sỹ, mẹ cô làm y tá tại bệnh viện. Với năng khiếu âm nhạc từ nhỏ, năm
2002, Phạm Quỳnh Anh đã vượt qua hơn 1000 thí sinh để giành giải nhất cuộc thi
mang tên ‘Pour la gloire’ của đài truyền hình RTBF (Bỉ) khi mới 13 tuổi. Từ cuộc
thi này, giọng ca gốc Việt may mắn gặp và cộng tác với nhạc sỹ tài năng Marc
Lavoine. Năm 2005, Bonjour Vietnam - bài hát được nhạc sỹ Marc Lavoine sáng
tác, Guy Balbert dịch sang tiếng Anh với tên Hello Vietnam, đã trở thành một hiện
tượng kỳ lạ về sự thành công.
….
Chúng ta trở lại với Bùi Đoàn. Năm 2016 cô đoạt giải Amerigo-Vespucci với tự
truyện Le Silence De Mon Père (Sự im
lặng của cha tôi). Và cũng với tác phẩm ấy đoạt giải Porte Dorée vinh danh bởi
Viện Bảo Tàng về di dân Pháp. Bùi Đoàn rất xúc động khi nghe Phạm Quỳnh Anh hát
Bonjour Vietnam bằng tiếng Pháp. Cô
ghi lại những cảm xúc của mình như sau:
“Mấy ngày nay, tình cờ, tôi được nghe một
ca khúc, và, cái cảm giác như sóng vỡ bờ ấy đã làm tôi thẫn thờ trong giấc mộng
du nào. Như một “người đi trên mây”, đọc một bài báo có hình ảnh của con đường
cũ, đã rung động. Thế mà , nghe bản nhạc của một người ngoại quốc viết về quê hương
mình, do một thiếu nữ Việt Nam nhưng phát âm Pháp ngữ rất chuẩn, lại bồi hồi và
xao xuyến gấp bội. Những điệp khúc, như lời thiết tha. Những ngôn ngữ như lời
thầm thỉ.
Dù rằng những hình ảnh như chiếc trực thăng
cuồng nộ trên bầu trời làm tôi thấy có một điều gì lấn cấn trong tâm. Cái hình ảnh
tuyên truyền của những người phản chiến thiên Cộng ấy đã thành một hình ảnh
tiêu biểu cho chiến tranh chăng? Sao không có những hình ảnh khác như hầm chôn
người ở Huế, hay đại lộ kinh hoàng ở Quảng Trị…?
Nhưng
cảm giác ấy thoáng mau bởi vì người viết lời là một người ngoại quốc, không có
tâm thức và trái tim Việt Nam.
Lời của Bonjour Việt Nam có nét bình dị
nhưng nói lên được cái tâm cảm nhớ nhung quê hương của những người xa xứ. Có thể
nói tuy Marc Lavoine là người ngoài nhưng như mang tâm cảm của người ở bên
trong đã sống cùng, đã thở với và chung nỗi niềm.
Trường hợp Marc Lavoine và “Bonjour Việt
nam” là một điều đặc biệt. Dù bản nhạc chưa được
hoàn chỉnh lắm theo như tác giả, nhưng khi được Phạm Quỳnh Anh hát thì được ngưỡng
mộ rất nhiều. Ít có bản nhạc gây ra tâm cảm phấn khích cho người nghe như thế.
Vào website Google.com, search ở Phạm Quỳnh
Anh, tôi download và in ra tới gần cả trăm trang những nhận xét của mọi người bằng
nhiều ngôn ngữ khác nhau. Tất cả như cùng chia sẻ với người viết nhạc và người
trình bày nhạc một tâm cảm lạ lùng, của những nỗi niềm mà khi nghĩ lại, giống
cá nhân tôi. Nghĩa là, của một đại dương bề mặt thì yên tĩnh nhưng ở bề sâu dưới
đáy thì lại cuồn cuộn vỡ bờ. Không hẳn là tình hoài hương, cũng không hoàn toàn
là những lời than trách, nhưng trong âm điệu, có một điều gì trong veo, của
tình tự dân tộc sâu lắng xuống, thành cung bậc làm cho thăng hoa những suy tư ,
những liên cảm.
Điệp khúc “Un jour, j’irai là bas” (Một
ngày nào, tôi sẽ trở về nơi chốn đó) nhắc đi nhắc lại thật đã trong không gian
chùng xuống những giây thần kinh rung động. Nghe đi nghe lại, vẫn chưa chán, mà
đôi khi, còn làm kéo dài thêm cái giây phút của một người còn nuối tiếc một điều
gì linh thiêng lắm mà nhất thời chưa định hình được. Lời nhạc lôi vào một cảnh
thổ nào, tuy quen thuộc nhưng vẫn thấy hấp dẫn bởi những bất ngờ sẽ gặp, sẽ đến.
Lãnh thổ của những người thích chơi vơi, phiêu lưu trong cái bềnh bồng của quá
khứ lung linh trong tâm tư. Nghe Phạm Quỳnh Anh hát, tưởng như một người của một
xứ nói tiếng Pháp hát, nếu không có chữ Việt Nam với phát âm nghe rõ dấu nặng của
chữ Việt. Nhưng lại có một cảm giác xen vào, nếu nghe Phạm Quỳnh Anh, một cô bé
sống và lớn lên ở xứ người mà hát được bằng ngôn ngữ Việt Nam thì hay biết bao!
Dù rằng, cô bé ấy đã đi song hàng giữa hai nền văn hóa, giữa hai đời sống và
hai ý niệm….
Marc
Lavoine đã gửi gấm những điều gì trong nốt nhạc và ca từ của “Bonjour Viêt
Nam”? Thực ra, từ hình ảnh, đến ngôn ngữ đều bình dị… Bản nhạc như thôi thúc một
buổi trở về. Có một lời hứa hẹn. Tôi sẽ về. Sẽ về để thấy yêu vô vàn quê hương.
Để thay người cha thắp nén nhang thơm lên bàn thờ Phật để nguyện cầu những điều
tốt đẹp nhất. Để thay lời người mẹ, ân cần nhắc nhở tới những thiếu phụ gập
mình dười đồng sâu, khổ cực một đời. Câu văn trong Quốc Văn Giáo Khoa Thư vẫn
còn âm vang: “Không có nơi nào đẹp bằng quê hương.” Dù rằng, quê hương ấy tả
tơi vì bom đạn, vì khói lửa làm đen tối cả một khoảng trời. Chuyện chiến tranh
bây giờ đã thành quá khứ, nhưng cái bóng đen ấy vẫn cón ám ảnh nhiều người. Vẫn
còn những bi thảm tiếp tục. Vẫn còn những chia phân trong hồn người…
Riêng
với tôi, cảm xúc đã tạo cho mình những câu tự vấn. Người đi? Người ở? Người về?
Tôi có phải là người thật lòng yêu quê hương xứ sở không? hay chỉ là trong đầu
môi chót lưỡi? Ai mà chẳng muốn về thăm quê nhà. Ai mà chẳng yêu đất nước và
mong mỏi quốc gia hùng cường tân tiến? Thế mà, sao bây giờ, tôi chỉ tự hứa với
mình. Sẽ có một ngày trở về. Còn bây giờ, thì chưa … (trích theo Nguyễn Mạnh
Trinh)
Bây
giờ chúng ta trở lại với Bonjour Vietnam
Hãy nói cho tôi nghe
về màu da của tôi về mái tóc và đôi chân nhỏ
Đã mang tôi đi từ lúc
tôi còn thơ
Hãy kể tôi nghe về
căn nhà, con đường, hãy kể tôi nghe những điều tôi chưa biết
Về những phiên chợ nổi
trên sông và những chiếc tam bản bằng gỗ.
Tôi chỉ biết quê
hương qua những hình ảnh của chiến tranh
Một
cuốn phim của Copolla và những chiếc trực thăng giận dữ
Và nghe Phạm
Quỳnh Anh hát
NXT
No comments:
Post a Comment