Hồ
Đình Nghiêm
Nguyễn Xuân Thiệp.
Photo Bảo Huân. 2015
Tác phẩm
Tựa
ở trên, tôi vay mượn từ thi tập từng gây tiếng vang “Tôi Cùng Gió Mùa” của nhà
thơ Nguyễn Xuân Thiệp. Trước tiên cho tôi được bày tỏ đôi điều: Anh tôi, Trung
Tá. Bắt đi học tập cải tạo tận ngoài Bắc. Giống các cựu quân nhân khác, anh
sang Mỹ nhưng chọn sống ở một thành phố nhỏ, ít đồng hương, thầm lặng. Biết em
mình có viết văn, anh cho hay nhà thơ Nguyễn Xuân Thiệp từng là bạn học chung
lớp đệ Tam ở trường Quốc Học, Huế. Kể điều này ra chỉ để xác nhận, với tôi nhà
thơ Nguyễn Xuân Thiệp đúng nghĩa là một người anh. Thơ anh làm từ dạo tôi còn
là một cậu bé khờ khạo.
“những
câu thơ anh viết
dài
theo đường chim bay
cũng
là bông
tường vi
sáng
nào em đã hái”
Lớn
lên tôi vẫn đi sau lưng anh, mơ có lần được hái nụ tường vi. Tôi biết anh không
mấy thích trả lời những cuộc phỏng vấn. Vậy thì chỉ xin hiểu cho những “tâm sự”
được ghi lại dưới đây thuần là buổi chuyện trò bình thường giữa hai anh em
chúng tôi. Nếu có sai sót xin anh Nguyễn Xuân Thiệp vị tình và các độc giả
khoan thứ.
Hồ
Đình Nghiêm (HĐN): Kính chào anh Nguyễn Xuân Thiệp. Hình như anh vừa có chuyến
đi dài, sang tới Virginia?
Nguyễn
Xuân Thiệp (NXT): Thân chào nhà văn Hồ
Đình Nghiêm. Đúng vậy. Đầu tháng 7, mình có qua Virginia một tuần lễ.
Đã hơn hai năm rồi mới có dịp trở lại đây.
Những con đường rợp bóng cây, phố xá, nhà cửa và cả con người dường như không
có thay đổi. Duy chỉ bạn bè nhiều người không còn nữa: Ngô Vương Toại, Nguyễn
Minh Diễm, Đinh Cường…
HĐN:
Trước đó, anh có làm bài thơ cảm động “Sắp đi Virginia. nhớ Đinh Cường”. Thưa
anh, đến một nơi biết thiếu mặt bạn, hẳn chuyến đi của anh mất vui phần nào?
Anh có nhặt được một kỷ niệm tinh khôi chốn nhiều cây xanh bên ấy?
NXT:
Tình bạn mình và Đinh Cường qua hơn nửa
thế kỷ. Biết nhau từ thuở tóc còn xanh cùng viết báo Đời Mới qua bao nhiêu chặng
đường đời, sáng và tối, êm ả nhẹ nhàng rồi bùng lên đổ vỡ, chết chóc, chia ly.
Sài Gòn, Đà Lạt, rồi California, Virginia… Những nơi mình và Đinh Cường thường
có mặt bên nhau –ăn uống, chuyện trò, rong chơi, làm thơ, vẽ tranh… Nhân đây
xin đăng lại bài thơ đã viết cho Cường cùng lúc với bài viết cho Mai Thảo trong
một tựa đề chung ‘Hoa Bluebonnets và Nắng Thơ Tôi’
BÀI
ĐINH CƯỜNG
đâu rồi. cụm hoa
bluebonnet
của mùa xưa. giờ vùi
trong tuyết
bạn nhìn phương đông.
cây phong du
gió lay. hồn còn neo
bóng nguyệt
kiếp bạn vẽ tranh.
tôi làm thơ
dẫu thân đã khô. đời
đã kiệt
hư ảo. lưng trời đàn
sếu qua
mùa đông rồi. chúng
đi trốn rét
bạn trốn đâu. a. tôi
trốn đâu
chui vào tranh. vào
thơ. láo hết
đốm lửa vẫn cháy nơi
quê xa
những hồn không nhà.
đau kể siết
thôi cứ co ro. hè phố
người
bao giờ mùa hoa
bluebonnet
bạn đến tôi. rót rượu
lên trời
có nắng vàng. màu
nắng thơ tôi
vào
đông 1997
… Và còn rất nhiều
bài nữa -trong Thơ Nguyễn Xuân Thiệp và Thơ Mạn Đà La- đếm ra không dưới mươi
bài. Với mình, những bài thơ đó là chân tình, cảm xúc nghệ thuật xen lẫn nỗi
đau. Đinh Cường mất đi, anh em bạn bè thấy trống vắng nhiều lắm. Thiệp này, mỗi
lần qua Virginia là qua với Đinh Cường. Anh em thường gặp nhau ở nhà Phạm Cao
Hoàng, nhà Trương Vũ, Sài Gòn Quán, hoặc Starbucks… Nay qua không còn Cường nữa,
hỏi có buồn không. Tuy vậy, trong trí tưởng lúc nào anh em cũng thấy có Đinh Cường
bên cạnh, cùng nhau nâng ly rượu đỏ hoặc đọc đôi câu thơ lưu lãng.
HĐN:
Tôi không thích so sánh, nhưng luôn mang một ý nghĩ: Đọc thơ anh tôi như đứng
trước một bức tranh êm đẹp đầy sắc xanh của hoạ sĩ Đinh Cường vẽ cảnh Huế mơ
mòng (chữ của Bùi Giáng) hoặc Đà Lạt đầy sương ẩn hiện những hoa dã quỳ. Nói rõ
ra, anh bước vào thế giới hội hoạ bằng lối đi khác.
“chỉ
còn thời gian
mái
tóc em
thân
thể em
đầy
hồn
sẽ
trổ bông
mùa cuối
dẫu
ta không nhìn thấy nhau”
Bài
thơ là một bức tranh. Anh có nạt nộ thằng em từng học qua mỹ thuật khi hắn lỡ
ví von tựa thế?
NXT:
Đặng Tiến viết về Tôi Cùng Gió Mùa của
Nguyễn Xuân Thiệp có đưa ra nhận định khi nói về những bài thơ làm ở Mỹ “bây
giờ hình ảnh mới lạ, trực tiếp, như một bức tranh hội hoạ hiện đại”:
Tháng chín cơn mơ nào
ở Oklahoma
thoảng mùi tử đinh
hương
quanh trời sấm dội
con chim màu đỏ trở
về
một mình, đứng hót
trong mưa
(1997,
tr.168)
Và
còn nữa:
em có nhớ. mai kia.
sẽ mưa trên hồ sen. trên
rặng nhãn
tôi làm cánh chim cổ
tích bay ngược thời gian
em chơi nhảy dây. nhớ
cột giùm đôi vạt áo thơ.
con chuồn chuồn. đỏ
vết đau ấu thời.
chiếc kẹp tóc. quên trên ổ rơm
Còn
nữa:
em và bầy chim én
vẫn bay. trên phố xưa
những mái nâu. cao.
thấp
quán sách. hương cà
phê
anh đi trên mái nhà
anh đi lá thông khô
đã đấy trong màu nắng…
Anh NXT “bước vào hội
họa bằng lối đi khác”.Thật vậy sao, Hồ Đình Nghiêm? Có thể Nghiêm học mỹ thuật
nên có cái nhìn chân xác và sâu hơn chăng?Mình cũng thấy thơ mình và tranh Đinh
Cường có chỗ gần nhau trong cảm xúc. nhưng mặt khác mình lại thấy gần với Marc
Chagall nữa.
HĐN:
Huế và Đà Lạt. Hai “địa linh” ấy có phải phần nào dựng nên thứ khí hậu riêng
biệt có trong thơ anh?
NXT:
Huế, Sài Gòn, Mỹ Tho, Pleiku, Nha Trang, Đà
Lạt đều là những thành phố thân thương của mình. Nhưng đúng như Hồ Đình Nghiêm
nói, Huế và Đà Lạt đã góp phần dựng lên khí hậu trong thơ Nguyễn Xuân Thiệp.
Huế là thành phố thời nhỏ. Đó là nơi mình sống với mẹ cha, anh chị em, những
người bạn của thời mới lớn, nơi bắt đầu yêu và mơ mộng. Vương Phủ. Với cây
bàng, mái ngói, dòng sông, nhà thơ siêu thực Võ Ngọc Trác, Dạ Khê, Diệu Uyển,
chị Thoa và bé Thỏ. Thật ra, bé Thỏ chỉ là một hư cấu. Bây giờ nhiều cái đã
không còn, nhiều người đã chết. Nhưng Vương Phủ vẫn có một đời sống riêng trong
thơ và văn mình. Và đây, xin nói tới Đà Lạt. Đà Lạt là thanh xuân của mình, của
Thanh Sâm, Lê Uyên Phương và nhiều người nữa. Ôi, làm sao quên được.
Anh trở lại đồi cao
nhặt trái thông.
trong nắng
tưởng bài thơ buổi
nào
bỗng. đầu cành. chín.
rụng
trái thông. trái
thông khô
bằn bặt ngọn lửa nhỏ
của một ngày. hồng
trăng
đã về. dốc sương mù
đã về. cây hoàng hôn
tiếng gà trưa vẫn gáy
bông phù dung. trong
vườn…
HĐN:
Và tình bạn? Anh quen nhiều văn nghệ sĩ. Anh dành cho họ những câu thơ thật đằm
thắm. Một nhà thơ, sự cô đơn có gây tổn thất cho tấm lòng dễ rung cảm?
NXT:
‘Bạn bè như lửa ấm
chiều hôm’. Không biết ai đã viết câu này nhưng nó quá đúng với mình. Bạn bè có
nhau trong sum họp nhưng cũng rất cần có nhau khi chiều hôm lạnh giá, nó như ngọn
lửa để sưởi ấm chờ đêm tới, ngày qua. Ở trên đã nói nhiều về tình bạn. Chắc chắn
nó sẽ ở với mình và thơ cho tới giờ cuối.
HĐN:
Ngang đây tôi lại xin lần nữa được “hàm hồ”. Đôi ba bài thơ của anh khi đọc
thầm, nghe tựa một đoạn giao hưởng ngắn. Với anh, thơ, hoạ, nhạc dường như phải
gắn bó vào nhau? Một gặp gỡ tình cờ? Anh thường làm thơ bất chợt hay có sẵn một
ý tưởng từ trước?
“Anh
trở lại đồi cao
nhặt
trái thông. trong nắng
tưởng
bài thơ buổi nào
bỗng.
đầu cành. chín rụng”.
NXT:
Vậy ư? Dường như Hồ Đình Nghiêm là người
đầu tiên nhìn ra điều này. Vô cùng cảm ơn. Thơ, họa và nhạc hòa chung với nhau
trong một tổng thể. Xưa nay vốn vậy. Xem tranh Chagall, Monet, cả Paul Klee và Đinh
Cường có phải ta đã cảm nhận được một hòa điệu tuyệt vời của thơ, họa và âm nhạc.
Đọc Les Feuilles Mortes của Jaques Prévert ta cũng cảm được điều ấy. Bây giờ nói
tới làm thơ. Không có một hình ảnh, một ý tưởng, một cảm xúc, âm vang khởi đầu
thì làm sao có thơ. Nhưng hình như Paul Valery có nói ở đâu đó, rằng nàng thơ
chỉ cho ta câu đầu còn lại là đổ mồ hôi.
HĐN:
Tôi vừa nhìn ra một bức tranh ít chữ khác của “hoạ sĩ” Nguyễn Xuân Thiệp:
“uống
cạn chén rượu này
xa.
kia. đồi cỏ tía
chiều
màu
của cơn giông. tàn úa. trong cây
lời cuối. lúc chia xa
bay
từ hốc lửa
thư
viện. giờ này đã vắng. tiếng đàn im. người đi
qua
cầu. một mình”…
Một
bức tranh mà thủ pháp ấy chẳng phải ai cũng thủ đắc. Tình ngay, có khi hội hoạ
e không đủ sức để diễn đạt, để vẽ “cỏ tía. cơn giông tàn úa trong cây”. Hình
ảnh đó thật quá đẹp! Thưa anh, trong các bộ môn nghệ thuật, chắc anh sắp hạng
thi ca lên hàng đầu?
NXT:
Không đâu, Hồ Đình Nghiêm ạ. Chẳng qua là
mình yêu vẻ duy mỹ của thơ mà thôi. Mình rất thích khi Nguyễn Thị Khánh Minh thấy
thơ là những bức tranh. Mà không chỉ là những bức tranh trong phòng triển lãm mà
cả những bức tranh treo ở những gốc cây dọc đường và vẽ trên những bức tường. Ôi
thơ…
HĐN:
Tôi yêu hai câu thơ của Bùi Giáng:
“Bây giờ tôi đối diện
tôi
Còn hai
con mắt khóc người một con”.
hoặc
rất mực thích hai câu của Trần Huyền Trân:
“Xa nhau gió ít lạnh
nhiều
Lửa đêm tàn chậm mưa
chiều đổ nhanh”.
Thưa
anh, dường như thể thơ lục bát không mấy lôi cuốn anh?
NXT:
Trong đời dường như mình chỉ làm có hai
bài lục bát cho hai nàng mình yêu thời xa xưa: một cho Sương Trúc ở Quy Nhơn và
một cho HTNHân hồi ở Đà Lạt. Chỉ có vậy thôi. Thơ lục bát coi vậy mà khó làm
hay. Cho nên mình rất yêu lục bát của Cung Trầm Tưởng, Bùi Giáng, Hoàng Anh
Tuấn, Hoàng Trúc Ly, Hoàng xuân Sơn….
HĐN:
Từ khi bỏ công chăm sóc tờ tạp chí Phố Văn cho đến khi đổi nó qua dạng báo
điện tử, niềm vui nỗi buồn nào anh từng gánh vác, thưa anh?
NXT:
Phải ngưng tờ Phố Văn là nỗi đau khổ của mình.
Tờ báo ấy là công đóng góp của nhiều người. Nó đẹp và khác hẳn các tạp chí văn
học từ trước tới nay, từ trình bày bìa cho tới minh họa, dàn bài, nội dung.
Phan Lạc Phúc sinh thời đã viết một bài rất hay để giới thiệu nó và nói nó có
vẻ gì đó của tờ Les Nouvelles Littéraires trong văn học Pháp. Tiếc là không đủ tiền đủ sức
để tiếp tục xuất bản Phố Văn. Sau này chuyển qua báo mạng mà mình nói đùa theo
kiểu của Nguyễn Đức Sơn là lên trời viết blog. Theo đuổi nó cũng hao công tốn sức
lắm nhưng như một cái nghiệp còn sống là còn làm.
Tạp chí Phố Văn
HĐN:
Nếu tôi có ý định mở ra một trang văn chương ảo. Xin anh bày vẽ cho đôi điều
căn bản, những thứ nên tránh.
NXT: Làm
tờ báo mạng coi vậy cũng có thể đem đến cho mình và bạn bè niềm vui. Tất nhiên
là phải yêu thích và bỏ công chăm sóc nó. Trước hết là phải nhờ người có tài và
óc thẩm mỹ design. Phovanblog là do con mắt và nét tài hoa của Đỗ Thọ (em của họa
sĩ Đỗ Hoàng Tường) làm ra đấy. Có điều này e hơi khó tránh: đôi khi cũng phải đăng
bài mình không ưa thích lắm, nhưng đành vậy thôi.
HĐN:
Anh có tính in thêm một tập thơ? Những ghi nhận dưới dạng viết từng lá thư
không định kỳ qua văn xuôi của anh cũng rất thơ mộng. Mai đây có cuốn sách nào
được xuất bản không anh?
NXT:
Hiện tại mình đang lo hình thành tuyển
tập Hòa Âm Cùng Thơ Nguyễn Xuân Thiệp gồm những bài viết, thơ và tranh vẽ của
anh em. Đinh Cường sau khi ra đi được bạn bè yêu mến tiếc thương thực hiện cho
một tuyển tập đồ sộ Ra Đi Mới Biết Lòng Vô Hạn. Mình chắc chắn không có cái diễm
phúc ấy nên phải tự làm lấy như một kỷ niệm lúc ở trần gian này. Còn những việc
khác thì chưa nghĩ tới.
HĐN:
Sức khoẻ anh dạo này có khả quan? Có lẽ tôi chẳng dám quấy rầy anh thêm. Tôi
mạn phép thế mặt người anh, bạn học cũ của anh, gửi lời chào anh. Cá nhân tôi
xin cảm ơn những chân tình anh dành cho trong loạt câu hỏi “nhiễu sự” vừa đặt
ra. Cầu mong anh tâm thân an lạc, nhiều cảm hứng sáng tạo.
NXT:
Cám ơn Hồ Đình Nghiêm đã tạo dịp cho bày
tỏ tâm tình, lại còn quan tâm thăm hỏi. Nhờ Ơn Trên, mình cũng tạm ổn, còn hít
thở, đi đứng, tụ họp với bạn bè và người đẹp nâng ly, cười nói, đọc thơ, viết
lách trên trời dưới đất. Nhân đây xin muôn vàn cảm tạ những vị đã theo dõi cuộc
chuyện trò trà dư tửu hậu này. Có gì không mãn ý thì xin bỏ qua cho Thiệp này.
HỒ
ĐÌNH NGHIÊM
thực hiện bằng điện
thư, tháng 7, 2017
