NGUYỄN XUÂN THIỆP, VÀ NHỮNG ĐỒI NƯƠNG LIÊN-VĂN-BẢN ...

Nguyễn Vy Khanh

Nguyễn Xuân Thiệp đến với thi-ca rất sớm nhưng từ khi ông định cư ở hải-ngoại, tác-phẩm của ông mới thật sự được người thưỏng ngoạn văn-chương khám phá. Chúng tôi đã ghi nhận sự đóng góp ban đầu của Nguyễn Xuân Thiệp (thời ký Châu Liêm) trong biên-khảo Văn-Học Miền Nam 1954-1975 (2016); ở đây là những cảm tưởng khi đọc thơ Nguyễn Xuân Thiệp sau biến cố 30-4-1975, một số đã xuất-bản trong Tôi Cùng Gió Mùa (Westminster CA: Văn Học, 1998) và một số sáng-tác khác trong Thơ Mạn Đà La chưa xuất-bản.

Thi-ca thiên nhiên

       Ở Nguyễn Xuân Thiệp, độc-giả nhận ra nhiều nơi chốn đầy thơ mộng, đầy kỷ-niệm - Huế, Đà-Lạt và vùng đồi núi mộng mơ bên cạnh cái không-gian địa ngục của các trại gọi là “cải tạo”; rồi không gian của hoa cỏ, và một không gian thi ca độc đáo của riêng ông với chữ dùng của thơ, với hình ảnh và ngôn-ngữ ẩn dụ, ngụ ý, gợi tích cũ người xưa, với thời-gian không dễ phân biệt tách bạch. Thơ ông đây đó, trước sau, dù trong hoàn cảnh nào, đều như tẩm hương của hoa cỏ và những bức tranh, bóng dáng thân yêu một đời. Mỹ ở Nguyễn Xuân Thiệp không hẳn là người Đẹp, mà chính thức là Hoa: chúng nhẹ nhàng đi vào thơ ông, nào hoa dã quỳ, hoa thạch thảo, hoa lys, hoa sen, hoa giấy, hoa phù dung, hoa trắng, hoa lavender, hoa phượng, hoa hippies, hoa vông, hoa chanh, hoa trà, hoa bluebonnet, hoa mộc-lan, hoa hải đào, hoa mơ, hoa hồng, hoa loa kèn, hoa “ngâu”, đóa quỳnh,… bên cạnh những lá cây rừng, đồng, nương đồi, sừng sững đó hoặc theo gió rơi rụng theo mùa; những lá bàng, lá thông tùy lúc sẽ là lá xanh, lá vàng, lá khô, lá bay, lá rụng, lá chết,... Tất cả xuất hiện trong thơ ông dưới nhiều thể trạng, từ ấn tượng bất chợt, tâm tưởng, từ hồi-ức hay đời-sống, gây cảm xúc, đê mê, hụt hẫng,… đủ cả - đã gây đồng-cảm khiến người đọc thơ ông thường trực trở lại, lùi về, mà nhớ nhung, tiếc nuối, sống lại cùng tiềm thức, kỷ niệm đã lắng đọng nay ẩn hiện!

Thời trước biến cố 30-4-1975, nhà thơ sinh trưởng ở đất Thần-kinh nhưng sinh sống nhiều năm ở Đà-Lạt, gần thật gần thiên nhiên núi rừng với hoa cỏ biểu tượng cho hạnh-phúc, cho cái Đẹp và cho cuộc-sống – tất cả đã là không-gian tuyệt vời cho một tâm hồn nhạy cảm như Nguyễn Xuân Thiệp. Khi miền Nam thất trận “chiến-tranh lạnh”, cũng như bao quân cán chính và đồng bào khác, ông bị đưa vào các trại “tù cải tạo” và trong số tập thể đó nhiều người đã bị cưỡng bức ngược đường ra Bắc, cam chịu khổ sai, đày đọa ở những vùng hoang vu, đồi núi của nước độc, của cái chết cận kề,... Thảo Nguyên được thai nghén và hình thành năm 1980 trong một trại tù như thế ở ngoài Bắc, lần đầu đăng tạp-chí Văn Học (CA) tháng 7-1997 và xuất-bản trong Tôi Cùng Gió Mùa tháng 4-1998. Cuốn “album” hình ảnh và âm thanh nơi ấy được nhà thơ ghi lại như sau:

“mùa hạ ta qua vùng thảo nguyên

gió thổi chiều xanh trôi với nắng

(…) mùa hạ ta qua vùng thảo nguyên

bước nhẹ tênh quên thời khổ hạnh

mê con chuồn chuồn. đỏ. bay ngang

thương bầy dê con. trên đồi vắng

gặp trẻ chăn bò đi hát rong

gọi ấu thơ ta. mùa hạ sáng

đời trôi đi tưởng đời lặng câm

bỗng tiếng đàn ai trong gió thoảng

(...) mai mốt chị qua vùng thảo nguyên

như xưa một lần về quê ngoại

ngày reo vui. vườn chim bay chim

lòng reo vui. reo tà áo lụa

chị gội đầu bằng nước hoa chanh

hương tóc bay sang. chiều vời vợi

chị ơi. mai qua vùng thảo nguyên

mang cho em một chùm nhãn chín

ôi. tình xưa như nhãn và sen

dẫu tình phai khi chưa kịp hẹn

(…) mai mốt em qua vùng thảo nguyên

tìm nhau. trăng đã về động cổ

tìm nhau. tìm nhặt chiếc khăn rơi

(…) ta đi năm năm qua thảo nguyên”.

                             (TCGM, tr. 63, 69-70)

Hình ảnh và cảm xúc, xưa và nay. Tác-giả sử-dụng những từ láy như những điệp khúc để mở ý, chuyển tiếp và đi đến tận cùng tâm cảm: Thảo Nguyên đã dễ nhận được sự đồng cảm có thể với bạn tù (khả thi chăng?), nhưng chắc chắn với độc giả sau đó. Ở phần đầu, hình ảnh gợi nhớ chuyện Bá Di, Thúc Tề hoặc những thi-ảnh từ Kinh Thi xa xưa, đến phần sau là vang vọng ca dao và thơ Nguyễn Bính thuở nào chưa xa – thi-cách này sẽ được nhà thơ trở lại ở các sáng-tác khác.

Từ khi định cư ở hải-ngoại, nhà thơ đã hơn một lần đến với thiên nhiên, để ca tụng, sống cùng như không thể thiếu vắng, qua bốn mùa,... Đây là thiên nhiên vào tháng Chín ở Oklahoma – có thể là nơi định cư đầu tiên ở xứ người:

“tháng chín. cơn mơ nào ở Oklahoma

thoáng mùi tử đinh hương

quanh trời sấm dội

con chim màu đỏ trở về

một mình. đứng hót trong mưa

(…) tôi. áo rực tà dương. đi trong rừng Parkwoods

như đi qua đời sấm dội

như con chim màu đỏ vẫn hót

tôi làm thơ

cho bạn bè. cho những người cùng khổ

cho sấm dội. cho đổ vỡ. cho mây xa

tôi làm thơ

và con chim màu đỏ

hót. một mình. dưới trời mưa thưa” - 9-1997

(“con chim màu đỏ hót dưới trời mưa thưa”, tr. 168,170)

Những vần chữ đầy hình ảnh và tiếng vọng từ đâu thật xa, xưa!

Bài “trà hoa. camellia” đã đưa nhà thơ trở về thời quá vãng:

“xin đốm tuyết dưới trời thu hạ

hứng giọt máu từ cườm tay

bình minh

chợt tím một bông trăng tình sử

hương tóc ai. anh thở với cây rừng

một lần chân đã rời xa

anh mơ qua cầu gỗ lim

tìm câu ca dao cổ

bỗng quẹo. gặp camellia

ngỡ hoa trà ngày xưa anh hái

trong máu, và bùn. chiêm bao” - Huntington library 1996.

Thiên nhiên sống động cả trong giấc mộng:

giấc mơ

hoa magnolia nở trắng

thơm trên vai

những căn nhà kín cửa

con đường lát đá. những câu thơ holderlin

bread and wine

bánh mì và rượu

cỗ xe. chở tóc nắng. về xa

giấc mơ

những hàng cọ hát dưới trời

và biển xanh. biển xanh. ôi biển của vòng tay ôm

nụ cười. giàn hoa giấy

những thiếu nữ. mặc quần hở rốn. chạy bộ

đàn hải âu bay trong nắng

và kêu

căn phòng nhỏ. con mắt nhìn

mặt trăng

giấc mơ

giấc mơ

màu nắng

và mùi bánh nướng

ly rượu nào uống chung

không. không có chiều hoen lệ

chia tay, người không xa người

mãi mãi

như giấc mơ” - July 2013 (Giấc Mơ).

Giấc mơ, canh mộng xuất hiện thường hơn ở những sáng-tác những năm sau này, như “thi. mùa đông”, “giấc mơ hoa hướng dương”, “đêm. mơ thấy ngồi đọc thơ với đinh cường” hay “cánh bướm. giấc mơ”:

“buổi sang

người xưa. gọi thăm

ôi. món quà thật quý. trong cơn bệnh của lá vàng

giọng nói. tiếng cười

của ai

như cánh bướm

giấc mơ

đưa tôi về lại

với những cây sầu đông

hoa tím

bếp lửa chiều. mẹ nhúm. bên hiên

nụ cười

mùi khoai lang nướng

dưới ngọn đèn dầu. những trang sách đầu tiên. mở

găp lại cô bé ngày nào. học chung trường. thế dạ

đôi mắt nâu. to. tỏa nắng

trên đường tôi đi

 qua hàng bút bút. tòa khâm

cây cầu. cánh chim. nghiêng. soi bong

dòng sông

cổng trường. màu ngói đỏ

cho tôi về lại

với những mái tóc bạn bè

những bài thơ. bài tùy bút. bức họa. tiếng chim của buổi sáng mai

sẽ không có chiến tranh. chia ly. lửa và  khói

không lán trại chập chùng. rừng già. suối độc

và những ngày đói khổ. lang thang. giữa sài gòn

ra đi

trong nước mắt rơi. màu hoa phượng

để đến đây. làm người hành giả cô đơn. ngồi dưới gốc sồi

nghe vọng tiếng đàn cello. mùa thu. bệnh

ôi. tiếng cười em. và cánh bướm

của giấc

mơ

tôi”  (Garland, Jan. 18. 2016)

Hoa và cây cỏ từng đã là đề tài quen thuộc trong thi ca thời lịch-triều với tác-giả nhà nho kinh điển, thường dùng chúng làm đối tượng hoặc cái cớ để giãi bày tâm sự, để tự khẩu khí – với các phép ẩn dụ, biểu tượng, v.v, hoặc giả dùng làm đề tài vịnh họa tài tử. Tuy nhiên, thảo mộc được đưa vào thi ca thường cao quý, thơ mộng,... và trong thi-ca đó tất cả hầu như đều mang tính trừu tượng, xa rời hiện thực, và vì được cố tình chọn lọc để đưa vào thơ nên số lượng hạn chế và cũng thiếu đa dạng, như vài cây ngô đồng, cây phong, cây tùng cây bá, cây đào, cây dâu, cây hạnh, cây hoè, cây bạch dương, cây liễu,… Mặt khác, thảo mộc cũng đã đi vào dòng ca dao bình dân với những cây trái, hoa cỏ của đời-sống thường nhật, thiết thực như cây lúa, trà, hoa sen, hoa lài, bông hồng, v.v. Ở đây, thảo mộc cũng thường được dùng như hình ảnh, biểu tượng để truyền-thừa kinh-nghiệm và phổ dương đạo đức, triết lý sống,...

Ở Nguyễn Xuân Thiệp thì khác, thảo mộc gần gũi độc giả hơn, gần như là đời-sống hiện thực, gần về tâm tình, tư duy, do đó dễ gây ấn tượng và đánh động tâm hồn người đồng điệu. Thảo mộc, thiên nhiên đã trở nên yếu tố không thể thiếu đối với Nguyễn Xuân Thiệp và thơ ca của ông, chúng là đặc điểm và là sự hiện sinh không ngừng nghi hay vắng mặt,...

Hiện-tượng thiên nhiên

      Mưa nhiều trong thơ Nguyễn Xuân Thiệp, như những cơn mưa vùng đồi núi - “mưa ở đây như mưa ở quê nhà” được sáng-tác khi tác-giả còn bị đọa đày ở các “trại học tập”:

“... này người bạn đường. cùng ta đi dưới cơn mưa tháng hạ

có chi đâu mà lặng thinh

có chi đâu mà muộn phiền

thôi. gần lại bên nhau. và nói

mưa ở đây. như mưa ở quê nhà

đó vườn ai xanh biếc

hoa cau. vàng. mấy mùa trăng

chắc hẳn đêm nay lòng sẽ mát

đêm. sẽ choàng chiếc khăn thơm. lên giấc ngủ mơ

(…) ơi. người bạn thơ ơi

áo ướt. tóc ướt. chiều mưa

mắt đắm hồn mây xa

mưa ở đây

mưa qua mấy thôn nhà cỏ

mưa ở đây. như mưa ở quê nhà

mưa từ thảo nguyên

chảy qua khe mòn. sỏi đỏ

kìa. tiếng nhạc ngựa ai rung

chiều trong rừng. hiu quạnh

mưa

tiếng reo. của trẻ. thành ha-mơ-le

và gió

người thổi sáo lang thang trên mặt đất

gió vin ngọn cau vàng

rong cương qua bờ thùy dương. rạp bóng

gió thênh thang. bên trời rộng

một sớm lãng du qua chốn này

kìa. ai chơi đàn thập lục. mà âm thanh rung suốt hàng cây

(…) qua mưa

ta thấy lại. những tầng cửa sổ. bật sáng.

trong đêm

thấp thoáng. đời vui. sau khung kính

tiếng nói cười. lẫn tiếng hạt mưa

nay. dẫu đã khép. trước mắt ta. trăm nghìn

            cánh cửa

ánh chớp xanh còn sáng mãi hồn

qua mưa

ta thấy lại một hè phố quen

buổi chiều. tiếng reo của âm thanh. và vầng

            hương sáng (…)

chớp mắt

lửa pha lê vạch sáng chân trời

mưa rơi. sáng rừng thưa. nội cỏ

mưa ở đây. như mưa. từ những cơn mơ (…)

mưa / những giọt mưa rơi qua trời sáng

rớt xuống ao hồ. nở những búp sen

mưa. trong khu vườn ủ mật

thoảng qua trí tưởng. mùi trái chín. và men rượu

đâu. ly rượu óng vàng. em đã uống cùng ta. như uống ngọt ngào. cay đắng. trước ngày

            chia tay. trong đêm lễ nến

mưa. và đèn. trên sông

chân sóng đẩy đưa. ta đi trên đường biệt xứ

mang trong hồn. chút bóng đêm. và lửa nến

            xanh. của thành phố quê nhà (…)

nhìn lại ta

người cùng khổ. kẻ cùng đường. trên mặt đất

            mênh mông

trần thân. trong nắng rát

nay gặp trận mưa hoa. loang loáng. qua trời

mở tung nghìn cánh cửa

thấy cây vô ưu. rũ bóng. quanh đời

đầu cành. chim trắng hót

kinh lăng nghiêm. và hội pháp hoa

hết rồi. thời quỷ mị

đời hân hoan. gió gọi ta

hài cỏ. nón mơ. tay nải biếc

mai về

dưới trăng. hái một bông trà

trong mưa. buộc chú ngựa con. bên bờ dậu mục

đốt ngọn lửa hồng. trong căn nhà gỗ. bên đồi

đọc lại cổ thi. và cựu ước

hát khúc kinh vui

gởi loài người khắp nơi trong cõi gió

mai về

tắm mát. dưới trận mưa quê nhà

ăn bát canh hoa lý

nghe bình yên. trong giọt nước sa

nhắm mắt. thấy sông hằng. trải lụa

thủy triều lên. lồng lộng. tiếng ca (...)”- Nghệ Tĩnh 1980 (TCGM, tr. 49-62).

Sau mưa là gió, là gió mùa, như trong bài Tôi Cùng Gió Mùa sáng-tác năm 1974 mà chúng tôi đã từng đề cập trong biên-khảo Văn-Học Miền Nam 1954-1975 (2016). Gió mùa như hiện-tượng, dấu vết làm nên thổ-ngơi quê-nhà, đã ở mãi với nhà thơ và đã làm nên tính cách riêng của nhà thơ, như qua “tôi về. đợi gió Santa Ana”:

“lại thấy

nắng bên hiên nhà

những bông hoa loa kèn. đỏ

người đứng. trông theo người

và những đám mây. trôi

để tôi. về

khuya nay

cô độc

ngồi bên bếp lửa

đợi gió mùa santa ana

thổi về từ bên kia rặng núi

bến sông xưa

vâng. tôi về

khuya nay

cô độc

ngồi bên đống lửa gỗ sồi

tưởng tượng

gió mùa santa ana. đang thổi lộng qua sông hồ. những khu rừng. những con đường rồng rắn. dậy nắng vàng hồ. những hàng cọ dưới trời

và khói

và lửa. âm u

những cái chum bằng đất kêu vang

ai cười

ai khóc

những người thân yêu của tôi

bây giờ còn những ai

và đất nước tôi. ở bên kia bờ sóng

ai khổ

ai đói

ai giàu sang

cán bộ. đại gia

ôi. gió mùa santa ana

gợi trong tôi. trí nhớ mù

và những giọt lệ

em. hỡi em. còn đứng chờ tôi

bên hiên nhà

những bông loa kèn

thổi khúc quỷ thi

trong gió”.

Phố núi, mùa Đông và cả một không-gian thảo nguyên, chim chóc, hoa dã quỳ,... trong “thi. mùa đông”:

“tôi đã xa rồi mùa đông ấy

không gặp lại em đi giữa phố người

hay trong giấc mơ

mưa đã xóa mờ con đường. lá thông vàng phủ

những chân trời

chim bay. chớp xé

rướm máu hoàng hôn sau khung cửa kính

thi. em ở trong mùa đông

căn nhà ấy. bên sườn thung lũng

lẫn với loài dã quỳ

một bình minh ẩn hiện

em đi lại. nói cười. với bình trà. ly tách. ghế bàn quen thuộc

mùa đông. nắng mới lên. khoảnh khắc

vàng những bờ rào. mái nhà

màu nắng mới. thoảng mùi nhựa thông

hắt vào song cửa

rực bức tranh trên tường. như điềm báo

khoảnh khắc. đời người trôi qua. ngày vui trôi qua

trời chợt tối

những bông hoa. trong bình. màu tím sẫm

màu của bùn. đất

của ký ức. lãng quên

những chân trời

sân ga. phố núi

tiếng còi tàu. kêu. trên đường ray. một sớm mai

bóng người. đốm lửa bay. và khói

em mặc áo nhung xưa

tóc sương mù. mùa đông trên vai gầy

phố núi

lúc xa nhau. em khóc

môi trái chín muồi

giọt lệ đắng của chùm bông sứ rụng

thi. em ở trong mùa đông” (Mùa đông 1995)

Mùa Thu, nhà thơ “đi trong nắng ấm mùa thu”:

“buổi sáng

như ấu thời. vương phủ

anh đi trong nắng

mùa thu

với chiếc nón của gã vagabond

và áo khoác vai

một mình. cô độc

nhưng lòng vui. ấm áp

bởi anh biết mình

là thi sỹ

mang hồn homeless

gần gũi những trẻ em

không mẹ. không cha

đến xứ này. một mình

với chiếc túi xách. da bò. đã cũ. sờn

dòng sông. trôi trong bóng tối (...)

anh đi trong nắng ấm mùa thu

biết mình không lẻ loi. trong thế giới này

mùa thu cho anh

niềm tin

của lá chết

thi sỹ

anh là người. của giấc mộng hư

đi tìm một vầng trăng khác”.

Buổi chiều trở nên xa tầm tay hữu hạn của con người thế gian, khi những yếu tố, sự kiện đã từng gần gũi, cảm được, nhận thức được như quanh quẩn đâu đây, như trong “chiều. vẫn siêu thực. chiều” - thời-gian quyện lẫn với không-gian trong một phức-thể đang rời xa:

“em có nghe  
này em có nghe

vẫn tiếng còi tàu 
buổi chiều

âm vang qua khu rừng. natick

những cánh dã quỳ tứa máu. run rẩy

không ai về lại quán cà phê xưa

nơi khung cửa

con bướm monarch. nhìn thấy trong giấc mơ nào

đang vỗ cánh

gây ra những chấn động. màu hổ hoàng

trên phế tích. mùa qua

anh thấy mình ngồi

đốt lại đống lửa

lá thông khô

những khuôn mặt bạn bè. chợt hiện

đinh cường. lê uyên phương. phùng văn hưởng

thanh sâm

và tiếng ai

gọi mình trong gió

thiệp ơi. thiệp ơi

về đi

chiều. vẫn siêu thực. chiều”

Siêu thực chiều và siêu thực dã quỳ ở Oklahoma cũng như ở Đà-Lạt xưa!

Nhiều thiên niên kỷ trước đã có những con người ngồi bên bờ sông Balylon khóc thương thân phận lưu đày, thì sau cơn giông bão tháng 4-1975, nhà thơ cùng với hàng triệu đồng bào miền Nam của ông bị đày ra Bắc; nỗi tang thương đó được ghi lại trong “chiều bên sông Giăng” “ta ngồi ta khóc / trông về phương nam (...) nỗi oan khiên một thời không bóng vang”:

“... buổi chiều. vớt sỏi. dưới lòng sông Giăng

ta cười trong tiếng sóng

ai kia. đưa ta lên rừng

ai kia. đưa ta ra đầu ngọn suối

tượng đài người đọ được với thời gian

tiếng cười ta

đánh thức. lớp cuội mòn. chiều nay

bia đá nghìn năm. bồi hồi. xao động

nói gì với mai sau (...)

đêm nay áo mỏng thân gầy

nằm nghe chớp bể mưa nguồn về tự sông Giăng

dưa muối quê người lòng ta càng xót...” - Nghệ Tĩnh 1980 (TCGM, tr. 73, 82)

Và sự sống nhức nhối, cái chết và trầm luân

Thảo Nguyên sáng-tác năm 1980 lúc đang bị đày ra vùng núi non nhiều chướng khí miền Nghệ Tĩnh, đồng cỏ cây gợi nhớ đồi nương miền cao hoặc một nơi nào khác trên đất nước, nhà thơ đi qua đồng cỏ như bước vào miền ký-ức:

“... mùa hạ ta qua vùng thảo nguyên

bước nhẹ tênh quên thời khổ hạnh

mê con chuồn chuồn đỏ bay ngang

thương bầy dê con trên đồi vắng (...)

cha đã đi qua vùng thảo nguyên

gió mùa xưa chuyển cơn giông lớn

vang thiên thu chớp bể mưa nguồn

nước vượt bờ trùng khơi nước rộng

đám lưu dân qua vùng châu thổ

chẳng tìm đâu thấy một xóm làng...”

Rồi mẹ, chị cùng nhà thơ đi qua vùng đồi nương, đi qua khói lữa, chiến tranh “kẻ sống người chết đều trơ xương / ... muôn oan hồn không chốn nương thân” khiến “ngày gầy xơ lất phất mưa phùn”,... Và nay bản thân bị đọa đày trên con đường biệt xứ, nơi những đồng cao:

“ta đi năm năm qua thảo nguyên

gậy trúc mòn khua kêu đá sỏi

(...) ta con chim hạc trong thời-gian

(...) từ đó chung quanh đời bặt tin

kinh chùa tây phương không vọng lại...” (tr. 63, 66, 67, 68)

 “Đốt lửa. ghe sư đàn” là một bản thơ dài như một cổ-tích buồn của một thời nhiễu nhương, với vài “mật mã”, “nhắn nhủ”:

“đốt lửa. chừng như người qua khe

mùa đông. tím. những nương mưa

(…) đầm sấu hoang. lau thắp. bến chờ

lửa đã cháy. cháy trên củi ướt

tù ngồi hơ tay. nghe cổ tích

chuyện đường huyền trang đi thỉnh kinh

bỗng trong đêm. rộ tiếng ai đàn

lửa củi soi. nhà sư mặt ốm

kể từ sư rũ áo đi đày

cái tâm mây nổi. trăng thiền đạo

cuộn cuộn trường giang. sóng lục đầu

đầm cỏ. nước in. thân cò vạc

bắt cua. vồ nhái. ngày qua ngày

đêm đêm. ôm đàn trong xó tối

năm ngón tay gầy. tiếng thổ cầm

sư ngồi đàn. như cây trăm năm

lửa cháy. xèo xèo. mùi nhựa ngái

khói tỏa. mù khe. màu cỏ rối

dạo đàn. mưa thu rơi trong trăng

tiếng mau. chim bay qua mùa đông

đàn ánh thép xanh. gươm phạt trúc

gỗ nổi. đá lăn. trâu bứt gốc

hồn u. mả tối. đây là đây

rạng tiếng ngư dương. thơ quỷ đọc

lán sâu. bếp ảo. lửa đào lay

cây đàn gỗ xưa. như mặt trăng

năm ngón tay gầy. như chim ưng

bật dây. rỏ máu. hoàng hôn rừng

gọi những mùa đi không trở lại

đàn qua. tiếng buồn trong lau sậy

gió thu. đưa võng. ai chờ ai

đêm cẩm khê. đàn trong u độc

           

người nghe đàn. khơi lửa đỏ khuya

tóc râu tiền kiếp. đầm hơi mưa

bỗng thấy sân nhà. cây sứ gãy

năm cửa ô quan. ngấn lệ mờ

những nẻo chiều sương. người rách rưới

những mái nhà. mưa xoi. nắng dọi

lọ rơi. sành vỡ. lục cục âm

khuya rồi ai đẽo gỗ huỳnh đàn

ửng sắc hoa gầy. trên áo quan

sư bỗng ngừng đàn. nhìn đống lửa

gốc cây. cháy như đầu thiên cổ

huyễn huyễn. củi tàn. màu kinh xưa

mặt đất chừng qua cơn mộng dữ

nên ngón tay gầy. như ngó sen

hơi đàn trôi trong hương lá xanh

đàn ngân. cánh chim soi trên đầm

màu hoa mơ nở. trắng non ngàn

từ trong độ ấy. giờ trăng mọc

ánh trăng. chảy vàng trăm cửa song

bếp rụi. lửa riu. âm đàn dứt

trăng lên rồi. hổ xuống cẩm khê” - 1977-1988 (TCGM, tr. 108-112).

Bài thơ Ánh Trăng dài 248 câu, dài như một bài Hành:

“... hỡi ơi giữa cánh rừng săn bắt

ta chỉ nghe rền giọng sói tru

giữa cuộc bạo hành. cơn sốt dữ

nổi đau này cháy vỡ thịt da

thử ngẩng nhìn trăng đêm phán xét

ai công. ai tội. dưới trời khuya

ai xô trăm họ vào gai gốc

ai hái dâng đời một đoá hoa

hãy xét trong cơn đau lịch sử

nỗi đau nào đau của riêng ta...”

(...) trăng khuya vằng vặc soi tâm thức

đêm tịnh. trời trong. gió lắng sâu

(…) trăng khuya như một loài chim quý

bay suốt nghìn năm hót một lần.

dưới mái chùa tây văng tiếng kệ

vị sư già đã thức, chuông ngân.

âm thanh như một làn hương sữa

chảy xuống hồn ta đã lặng dần

hạt lệ muối rơi. giờ đọng lại

trăng nguyệt cầm ơi. ngọc mới đông (...)

giữa cuộc vui này ta có mặt

sao tâm xao xuyến những trời xưa

đếm sao, nào biết sao mờ tắt

trận bão mùa qua đã dứt chưa...” - 1980 (TCGM, tr. 90-91; 98-99)

Đêm về, “nguyệt thực & vầng trăng đỏ” và những mảnh vỡ của cuộc-đời: 

 “nguyệt thực

ôi. vầng trăng đỏ. đêm qua

giấc mơ. của một người

gục đầu bên cửa sổ

thi sỹ

của nước mắt. lá khô

đi ra sân ga

gặp cô bé. ôm bó hoa. chờ đợi

chuyến tàu. vừa chuyển bánh

nguyệt thực

và vâng trăng đỏ

con bướm. ngày nào. không về

khung kính. của quán cà phê. bụi

tiếng cười. lãng quên

lãng quên

như giấc mộng hư

chỉ còn

căn nhà. của gió

và tiếng đàn. câm. trong ký ức. lãng quên

                       

lãng quên. những nụ cười

và tiếng gọi tên nhau

ôi. cành hoa lys. rũ tàn

vầng trăng nguyệt thực

thơ tôi

màu đỏ. đêm qua” - Đêm cuối tháng 9. 2015

“mùa thu. con dế. và vầng trăng” dễ là những dòng chập chờn ký ức:

“mùa thu

với gió. những chiếc lá vàng trong cây
tôi đi tìm con dế

và vầng trăng

ôi. vầng trăng. từng nghe tôi đọc thơ. những ngày đói rách vừa ra khỏi trại tù. lang thang kiếm ăn trên đường phố sài gòn
và đã cùng tôi. chia nhau. củ khoai lang. với niềm tuyệt vọng

tôi tìm con dế

đã cùng tôi hát khúc ca chiều
bây giờ. mùa thu xứ người

cũng cô đơn và rét lạnh
tôi đi tìm lại vầng trăng

và cả con dế. ca nhân
này em

bên hiên nhà em. đêm nay. dường như cũng có vầng trăng
và tiếng con dế gáy

như trong thơ tôi
tôi đang đi tìm. như tìm lại hồn mình

đốm lửa

mù sương

mù sương. linh hồn

chiều

sombre dimanche

tôi đi tìm

một cây bang
một góc phố

và căn nhà của quả bóng bay

để treo lên khung cửa sổ

một ý thơ”.

Vẫn là trăng, bây giờ đã sang mùa Đông:

“trăng

nguyệt cầm
màu của đá .và đất. xưa

về

từ trang sách. bụi
từ một quán cà phê. của lá bay
như tôi

nụ cười trên môi đã tắt. trong chiều tan
trăng mùa đông. xanh
sao bầu trời rỉ máu. hoàng hôn
không một cánh chim
chim đã chết trên những đường dây. của trí nhớ. điên
trăng

mùa đông

nghe như có tiếng dương cầm

không phải bản serenade. của schubert. và khung cửa sổ sáng đèn

tiếng dương cầm

của phim the pianist

phát ra từ thành warsawa

nơi người đói

chết

cây khô

ôi. mặt trăng mùa đông. như đá.

tiếng khóc. chiều nay

blog qua trời mạn đà la

sương tím” (“trăng. mùa đông”)

Trăng đối với nhà thơ nếu không là những khoảnh khắc thời-gian thì cũng là cớ để nhớ bạn hữu văn-nghệ như Đinh Cường, Lê Uyên Phương, Thanh Tâm Tuyền,... trong “trăng & thơ”,... hay Nguyễn Thị Khánh Minh trong “thơ cho những đóa hướng dương”, “giấc mơ hoa hướng dương”,... Thật vậy, tình bạn biểu tỏ khá rõ nét trong thơ Nguyễn Xuân Thiệp, bạn chiến đấu chung một màu cờ và bạn đồng hành thi ca, làm như đối với thế hệ ông, đa số cùng hoàn cảnh nhập ngũ, cùng sinh hoạt văn-nghệ tự do, nhân bản và cùng bị đọa đày nơi cưỡng gọi là trại “cải tạo”, “học tập”, cùng có những đoạn đời hùng tráng cũng như bi thảm như ở đáy địa ngục, như trong “lời gởi tô mặc giang” cũng để nhớ những người bạn khác:

“tô mặc giang ơi

dường như sông sài gòn vẫn chảy

chiều nay. tôi nhìn thấy bạn. đi cùng với đinh cường

trên phố bonard

tóc bờm xờm. lộng gió

và tôi cũng nhìn thấy bạn

ở pleiku

cùng với người nữ làm thơ tên chi

trong cà phê dinh điền

có cả kim tuấn. ngồi cười

mới đó mà mấy chục năm trôi qua

người xa người. người bỏ người đi

những quán khuya. nơi chúng mình họp mặt. không còn ánh lửa

mới đây. hải phương nói với tôi

sẽ làm một bài thơ. nhớ pleiku

hồi tôi. và dạ lan. qua làm đài địch vận

và chúng mình mê cô ca sỹ trong hội quán phượng hoàng

những cây thông còn đó

bài thơ chắc vẫn còn trong trí óc hải phương

còn bạn đã cho in. gió cũng nói lời từ biệt

thôi hãy gởi cho nhau xem

để nhớ lại pleiku

và kim tuấn

và dạ lan

lời này xin thả bay trong nắng

ơi. tô mặc giang”

Nghĩ đến bạn, cả người mới ngày nào còn sinh hoạt đấu tranh và văn-nghệ, chợt nhớ Nguyễn Xuân Phước khi “mưa phùn ngày chủ nhật”, “mưa xám”, hoặc “đêm. mơ thấy ngồi đọc thơ với đinh cường “:

“đêm

cánh bướm. màu hổ hoàng

trong ngôi nhà của gió

thấy mình. ngồi bên đinh cường

đọc thơ

ôi. con đường

mùa qua

phủ dưới lá khô

cành bang

cổng cũ

bao năm. thức đợi người

chợt quên. chợt nhớ

một góc phố. đèn khuya

và tiếng hát. camille huyền

mùa xưa. và em

men vườn ổi. thơm

hoa ngâu. ai còn hong tóc. chờ ai*

giấc mơ

cánh bướm

những chiếc lá bang

cánh cổng. màu cổ thi

mãi bay trong trí nhớ tôi

trong thơ tôi

và trong tranh. người họa sĩ

của khu rừng chiều tà. gió. tiếng còi tàu(...)”.

Viết về bạn, như nhắc nhở kỷ-niệm, như tưởng nhớ, thương tiếc và có khi chỉ là cơ hội nhớ nghĩ về chính cuộc đời mình, những kỷ-niệm, những hồi tưởng còn sót lại, là bạn hữu trong “những ý nghĩ lá vàng trong mùa giáng sinh”, hoặc một người “em” đã từng đến trong “bây giờ là tháng giêng. 2013”:

 “cám ơn em đã đến và đã chia tay

mùa này chim én còn bay dưới mái lầu hotel du parc

ở một góc phòng, chiếc piano cũ vẫn còn

cô ca sỹ đứng. xõa tóc. hát

và bóng người nhạc sĩ. gầy. lướt tay trên phím đàn

bản dạ khúc. của lê uyên phương

đã chết

tôi bỗng thấy mình ngồi trên chiếc xe ngựa. cùng balakirev

băng băng. trên những phiến đá lót đường. thời nga hoàng

trong tiếng quạ kêu

với chiếc đồng hồ chỉ năm

và cánh đồng. có chiếc cày ai bỏ quên. như con chim gãy cánh

xa xa. con tàu rỉ sét. trong eo biển khô

những tiếng động thời gian. bỗng ngừng im

người trên tàu đưa cho balakirev một cây đàn cổ quái

và bảo

ông sẽ không chết. nếu ông chơi nhạc”  - (Jan 20. 2013)

Dung, người bạn đời của nhà thơ đã ra đi một sớm mùa Đông, nhà thơ ghi lại tình ý trong “những ý nghĩ lá vàng trong mùa giáng sinh”:

“giáng sinh

mưa và tuyết

trắng. miền trung tây

tôi. như chiêc lá

rụng

bên vệ đường

khi mùa đông tới

một mình. trong bệnh viện

nằm nghe gió

từ cõi mạn đà la nào

thổi qua trang kinh cổ

nghĩ tới chúa. sinh trong hang bê lem 

giữa rơm. cỏ khô. và lũ trẻ chăn cừu

lạnh. đá xưa

nghĩ tới dung

ra đi theo chuyến gió

mùa đông

mưa rơi. mưa vẫn rơi

trên mái nhà

nghĩ tới đống lửa lá bàng. thơ em. sưởi ấm người về (...)” - 27-12-2015

Ở một thời điểm cuộc đời, “em” sẽ và đã rời bỏ tôi, rời sự sống, và em vẫn sống mãi qua bốn mùa và hiện hữu ở khắp chốn không-gian. Nhà thơ nói với người, như độc thoại mà biết có kẻ đón nghe, “hãy nghiêng tai dưới gió. và lắng nghe. hãy nhìn rồi sẽ hiểu”:

“Bởi không còn em trên đời này nữa

nên tôi tập yêu hết thảy mọi người

hãy nghiêng tai dưới gió. và lắng nghe

hãy nhìn rồi sẽ hiểu

buổi chiều. đi trên đường. có khi tôi gặp một

chiếc lá. khô

và sớm mai ra vườn, thấy cây hồng vừa

                                     nở những bông màu vàng

mùa đông. tuyết rơi. nhặt xác một con chim bên gốc sồi già

và trên cao. đàn ngỗng trời. xoải cánh bay đi

tôi chợt hiểu. như lời bài hát

có sớm mai. tất phải có chiều tà

có gặp nhau dưới mái trường phượng đỏ ngày xưa.

                         tất có ngày chia tay. mùa đông. em đi

                        theo chuyến xe của gió

và tôi đi. dưới trời mưa new orleans

nhìn quanh không thấy bóng dù

như ta cùng đi trên con đường hàm nghi ngày nọ

em ơi. nụ cười của em. vẫn theo anh

cho dù nhiều thứ đã mất đi. nhiều điều không còn nữa

cho nên anh tập yêu thương cả loài người

và chim muông. cây cỏ

dưới bầu trời này

như thuở ấu thơ. tới trường. với cái chong chóng.

                         trên tay

vậy đó em

và hãy chờ anh trên ngọn đồi cỏ tía”

“Em” hiện diện như đã từng, ở đây, “trong căn phòng ký ức”:

“trong căn phòng. ký ức

của anh

một ngọn đèn

soi. chiếc ghế trống

cây đàn. câm

và những cuốn sách. bụi

một tấm gương

ngày nào anh đã vẽ

hình đôi mắt

bây giờ biến thành hai cánh bướm. màu nâu

em

em hãy bước thật nhẹ

kẻo tiếng động

của những đổ vỡ

một lần đi qua đời anh

sẽ thức dậy

anh muốn

mọi vật cứ lặng yên

lặng yên

như trong những bức tranh

dưới căn hầm

của người họa sĩ

ở đường natick. bên rừng mây. xưa”.

Bài “hồi ức thơ” như một nhìn lại mình và tha nhân, ở nơi này hay đâu đó xa xôi:

“bây giờ

tôi chỉ còn lại

thơ

những hồi ức về em được làm bằng bóng nắng. chim và mây. màu của tranh chagall

sâu. trong mắt em. xưa. rực cháy cơn mơ chiều tà

lá khô. lá khô. bản serenade. ngày đưa em

mình tôi

với chiếc mũ màu xám. và áo khoác sờn vai. vài tiếng ho khan

đi trong chiều nhạt nắng

nhớ và quên

mùa vui

đâu rồi. mùa vui

của tôi

không còn những chiếc lá trên cây

một thời vắng bóng

không còn thấy cổng trường. xưa

không nghe tiếng ve

những bông phượng đã ố. tàn

bức tường rêu. câm

tôi đi tìm tờ báo ướt. có in bài thơ viết năm mười lăm tuổi / của tôi

không ai còn nhớ

âm. tiếng đàn vĩ cầm của người nhạc sĩ. bệnh ung thư

âm. mùi trà. những cánh tường vi. trong trí tưởng

âm. căn gác của sách báo. cây đàn gỗ chùng dây

và mùi tóc. mùi da. của những sớm mai

tôi muốn khóc

những con chim sẻ. mùa hè. đã chết

về đâu

về đâu”

Bài “tuyết xuống, nghe dương cầm lạnh. đi về phía bình minh trong chiêm bao” đầy ấn-tượng:

                       

“tuyết xuống

nghe cầm dương. lạnh

hồn siêu thực

trăng

mái phố

như chim

ca nhân

và nến cháy. bập bùng

lặng nghe

chờ em

đường cầm dương. mưa

những giọt lá. sầu

dạ khúc*

tìm đời nhau. đâu

tuyết xuống đầy trời

những cây sage. và bụi hồng. cây lựu trong vườn

đầu đội những chiếc mũ tuyết

và

đóa quỳnh điên. đêm nào

giờ đã tàn phai. rũ rượi

anh không trở về những năm tháng đã xa

để gặp lại cơn mưa

và bùn lầy

trong trăng

thôi. hãy lãng quên

lãng quên

bản dạ khúc

và Teresa

teresa. của cầm dương. và những đám lá vàng. khuya

trong thơ joseph huỳnh văn

ngày ấy

còn gì đâu. em

vâng. giờ đây. anh đi về phía chân trời. nơi bình minh

                        còn ẩn. trong chiêm bao

để gặp người

ngôi nhà. bên đồi quạ

và bình trà. của sói

tuyết rơi

tuyết đang rơi

nơi anh ở. và đâu xa

tuyết rơi như trong dr. zhivago

vâng. anh đi về phía đồi twelve oaks

để nghe

một tấu khúc khác

của cầm dương. trong cây

đóa hồng. lệ biếc xanh. và ngọn lửa (...)” - (Dallas, ngày của tuyết tháng 2. 2010)

Đúng vậy, ở Nguyễn Xuân Thiệp, tuyết là hình-ảnh mới nhưng thường trực và tuyết siêu thực của nhà thơ không hẳn là tuyết của thiên nhiên vô tri, vô cảm...

“tuyết rơi

một người ngồi vẽ. những chiếc lá bàng

từ ký ức. ấu thời

chờ ngày nắng ửng

tuyết đổ

trên những bờ tường

người đi tìm những ngọn nến. của mùa thu đông cũ

đốt lên

trong căn nhà.hư

bóng ai về. đứng khóc

tuyết phủ

người lầm lũi đi

gọi thầm

camille. camille

chiều quạnh

xám. đường trơn. không ánh lửa

tuyết trắng

một con quạ đứng kêu

trên đỉnh ngọn sồi già

sao mùa xuân chưa trở lại

                       

sao mùa xuân chưa trở lại

những bông daffodils. vàng. của tôi

giờ ở đâu

tình tôi

thơ tôi

giờ ở đâu”

Tâm linh con người bị khuấy động, cho nên

“tôi đi tìm. trời mạn đà la hoa. như trong kinh phật. nhưng không tìm

 thấy. chỉ thấy em. đứng dưới bầu trời nhiều mây xám. tay cầm

nhánh iris rũ tàn. ngày cây xuống tóc tà huy. và em khóc

mùa xuân ả rập và cách mạng hoa nhài. chưa kịp nở trên môi cười. thì động đất và sóng thần ở nhật bản  nước mắt thay nụ cười (...)” (“mây bay. mây bay qua. trên đỉnh ngọn phù vân”).

Tâm muốn tĩnh, “đọc thơ haiku”, tìm an nhiên chăng?

 “đôi khi

đọc câu thơ haiku

nghe trong buổi chiều

tiếng ve kêu

mùa hạ

cũng có khi

nghe mưa đá

lộp bộp

rơi

trên lều cỏ

một người ngồi thiền

tĩnh lặng

mùa thu

ơi mùa thu

dường như khe cửa

có tiếng gió

hay tiếng dế kêu

anh và em

xa nhau

ánh trăng. không soi tới”

Đọc người xưa như tìm thông cảm xưa sau, khi nhìn lại thân phận mình, trong “chiều ức trai” - nhà thơ cho biết “Cảm xúc khi đọc Vãn Hứng của Nguyễn Trãi được Nguyễn Lương Vỵ chú nghĩa và dịch ra thơ”:

“ông ở trong ngõ cùng. một mình. hiu quạnh

tôi nào khác chi ông

một căn nhà thuê. trong khu chung cư

không trẻ con. không mùi khói cơm chiều

chỉ dăm ba cuốn sách

đêm nằm nghe gió qua mái ngói. tiếng mùa đi. thu rơi

thỉnh thoảng chuyện trò với người xa qua điện thoại. để thấy còn chút niềm vui sót

ông buổi chiều khăn đen. gậy trúc. dạo chơi

tôi đầu trần. áo mỏng. đi dưới trời lộng gió. hoàng hôn. lá rụng

buổi chiều nơi ông. có ráng về phủ chòm cây

tôi nhìn ra hồ nước. những con vịt trời kêu khan. thỉnh thoảng bay lên trong chiều. tím

với ông. thời gian như sông. mờ mịt chảy

đời tôi như trang sách bụi đầy

ông là anh hùng. ôm mối cô trung

tôi người bại trận

cả hai cùng nghe tiếng gió. u u. như tiếng sáo. trong vòm lá

chiều xuống. tôi cũng như ông. về dưới cửa. nhìn trăng

một mảnh trăng. gầy. lạnh. đá xưa

ôi ức trai”

Hay tìm “lãng quên. không màu”?

“tôi bây giờ

sống như lá rụng

như chim về. hoàng hôn. đồi cỏ tía

có khi nhìn mây trôi. nghĩ tới ngày phiêu bạt

đêm nằm mơ. thấy bạn xưa. khóc cười trên những nhánh phố

đời sống. mùi cỏ khô

người xa người

người bỏ người đi

soi tìm những địa chỉ cũ. không còn dấu vết

trong tưởng tượng. chỉ muốn được tìm về. bức tường. với những tranh graffiti. trẻ con vẽ

và lòng chợt vui. cất tiếng cười. như mê

a. cuộc đời. những mẫu cắt dán

một cơn gió

cuốn đi. như lá khô

bầu trời chợt khép lại

một ngày

những bông hướng dương. rũ tàn

những khuôn mặt thân yêu nhòa dần. mưa rơi trên khung cửa kính

màn đã hạ. vở kịch không có hồi vĩ thanh

còn ai nhớ ai

những mẩu chuyện cũ không người kể lại

đôi khi. tiếng cười. bất chợt rơi

trong chiều

những cánh chim của rừng maya bay vào chiêm bao

mang theo thơ tôi

lãng quên

lãng quên. không màu”.

Chỉ còn hồi ức, cả những đóa hoa, cánh đồng, dù dáng dấp vẫn hiện tồn đây đó, đâu đây,... Buồn hơn khi phải đối đầu với “cái chết của những mùi hương” - trong thơ Nguyễn Xuân Thiệp mùi hương không chỉ chết một lần:

“mùi dạ lý hương

khuya nào

trên căn gác

đã chết

treo cổ

theo mùa hè xa

và

cùng chết. rực tim

mùi hương cà phê

chiếc bàn gỗ

bức tường. bông sứ. rụng

vang hưởng. tiếng đàn thùng năm nao. guitar ballad

con hẻm. khúc h dạ lan. không về lại

chiều nay

trên ngọn đồi. quán đá. xưa

một bóng. âm. đi tìm. mùa cũ

chăn chiếu. không hồn

mùi mồ hôi. quạ

tiếng cười. đã tắt. trên con dốc. hoàng hôn

đã chết thật rồi

mùa qua

mái tóc. lá thông

mùi nhựa ngái

rượu. và

môi. trái cấm eva. lãng quên lãng quên. như cây

những ngọn đèn vàng. mở mắt

bên hiên

chỉ còn thơ

và tôi

mùa đông

xám”.

Mùi hương đã chết, có thể đã rời xa, nhưng cũng có thể quy hồi, trong tâm tưởng, trong nhung nhớ, với tha nhân,... Cùng tuổi đời, độc giả sẽ dễ đồng cảm với tác-giả, nhưng phải sống cùng môi trường xã-hội, cộng-đồng thì sự đồng cảm này mới thật sự thấm thía, hiệu lực – nghĩa là thêm đau, buồn, tiếc,... như không thể khác!

Thơ Tự do là hình-thức dư giả ở Nguyễn Xuân Thiệp nhưng nội-dung hình như không hẳn vậy, vẫn có những khuôn rõ nét hoặc chằng chịt thời-gian, không-gian, tâm thức. Cái vị thơ ở đây nếu không lãng đãng theo thi-ý thì cũng sà xuống nhân thế đượm ít chua cay tình người, tình đời, dĩ nhiên, nếu đã sống cùng hoặc đã đi cùng đường, khác hướng. Khởi nghiệp thơ với những vần đậm chất quê-hương, Nguyễn Xuân Thiệp đã tiếp tục đi xa với những sáng-tác tân kỳ về hình-thức lẫn nội-dung, và những bài như Thảo Nguyên, Tôi Cùng Gió Mùa, “nguyệt thực & vầng trăng đỏ”, “chiều bên sông Giăng”, “ánh trăng”,... đã làm nên tên tuổi nhà thơ. Viết về âm nhạc, với ông, thơ như cũng là nhạc:

“dạ khúc. dạ khúc

mộc lan. nở tím đầu cành

đóa trăng. chim. nghiêng cánh qua trời

serenata

vĩ cầm

treo trên định mệnh

một người

một đời

mùi hương ophelia. trôi trong khuya. tàn

thôi. không về. lối cũ. mưa sa

ở cuối đường kia. môi chờ môi

vòng tay. thiên thu. nụ cười trên gối

chờ ta nhé

dạ khúc

mộc lan

tím

chiều. không phai” (dạ khúc. mộc lan).

Nguyễn Xuân Thiệp thật sự sáng-tác không nhiều cho một sự nghiệp; ở ông là sự cẩn trọng với con chữ, chất liệu, âm điệu, hình ảnh, màu sắc cũng như đề tài, nội-dung. Câu thơ, cấu trúc mỗi câu và toàn bài mang hình-ảnh hậu-hiện-đại, gây bất ngờ và hơn một lần gây ấn tượng nơi người thưởng lãm – như một “tân hình-thức” ngoại lệ! Những “khúc h” trong “cái chết của những mùi hương”, hay những âm thanh thảng thốt trong vài bài khác.

Mặt khác, nếu không để ý đến dấu vết thời-gian sáng-tác, người thưởng ngoạn sẽ thấy thơ Nguyễn Xuân Thiệp như một liên-văn-bản: nhìn hoa, cỏ, cây, thiên nhiên, mưa gió, mùa, trăng,... liền thấy thơ và nhìn câu thơ dễ cảm nhận như đang thấy rừng, cánh đồng, và hoa cỏ đua chen; con người trở nên thứ yếu ở một số bài thơ! Hình-ảnh hoa cỏ, đồi nương như sinh-động – dĩ nhiên với nhà thơ và ông đã tài tình đưa người thưởng thức nhập vào không-gian, cảnh vật đó; và theo thời-gian sáng-tác chúng hé nở, khởi nhãn rồi tàn phai mất đi như chỉ còn lại dư-vang! Cấu-trúc cho thiên nhiên, cảnh vật,... xuất hiện như đã tồn tại, hữu hình, thành chuyện kể rồi biến hóa trở nên những cấu trúc khác sẽ xảy ra hoặc và-rồi-đã-xảy-ra – những cấu-trúc tâm linh, tình tự, ký ức, v.v. Không viết hoa, xuống hàng theo thông-lệ, cũng có thể dễ ấn-tượng liên-văn-bản, vì như liên thuyên, không cùng, khiến độc giả như bị/phải ngụp lặn trong thế-giới (và ký ức) của tác-giả. Cũng như với nội-dung, tình ý, cảnh vật, nhân-vật xuất hiện bất ngờ trong thơ hoặc trở lại thêm một lần, nhiều lần – những nối kết, liên tưởng, hợp tình cũng như hỗn mang đến lạ lẫm!

Không là nhà thơ nhưng mỗi khi có dịp ngắm hoa lạ lần đầu cũng như đã quen, chúng tôi thường nghĩ đến những dòng thi ca của Nguyễn Xuân Thiệp về loài hoa cỏ, đồi nương ấy; và nếu đó là một cánh đồng hoặc cánh rừng đầy hoa cỏ muôn vẻ thì thơ ông trở lại mãnh liệt hơn nữa. Thơ Nguyễn Xuân Thiệp đã là tiếng hát đa âm và lạ lẫm của dòng văn-chương Việt-Nam!

[Tôn trọng cách đề tựa tác-phẩm viết thường, chúng tôi ghi trong ngoặc kép].

NGUYỄN VY KHANH

Toronto, 5-2017