NHỮNG CON CHIM ÉN

nguyễnxuânthiệp

Cliff Swallows

Những con chim én… A, mình yêu chúng biết bao.

Nhớ Thanh Tâm Tuyền đã một lần viết về những con chim én: ... khóc đi Nguyễn / chim én vẫn bay đầy đàn trên bầu trời chiều đường phố ở Sài Gòn.

Và nữa, Wislawa Szymborska, nhà thơ Ba Lan được giải Nobel năm 1996 có bài thơ Cánh Én mà ai đó đã dịch ra như sau:

Trong lùm cây phỉ, họ yêu nhau

dưới mặt trời của đám sương mù

với lá nhầu trong mái tóc

và mặt đất là căn nhà

Hỡi trái tim én

hãy ưu ái với họ

Hình ảnh hàng cây bốc khói

trên những lớp sóng sóng sánh

én ơi, hãy làm thế nào để họ

đừng bao giờ lãng quên...

       Còn Nguyễn, Nguyễn đã gặp chim én nhiều lần thời thanh xuân ở Sài Gòn và Đà Lạt. Sau này, trên bước đường lưu lãng, như một giấc mơ sống lại, Nguyễn còn được gặp chim én ở San Juan Capistrano.

       Trước hết xin hãy nói về Sài Gòn. Ở Sài Gòn, muốn nhìn thấy chim én bay đầy trời như thế có lẽ phải ra chỗ công viên nhà thờ Đức Bà hoặc bến Bạch Đằng. Mà phải là buổi chiều mới có nhiều chim én bay. Ở đó, nhất là trên những kè đá ở Bến Bạch Đằng, ta có được một không gian rộng rãi cho tầm nhìn. Hãy nhìn, kìa, những cột buồm nồng mùi muối biển xa nhô lên trên vàm sông, gió lồng lộng thổi về, làm chao đảo trong ráng chiều đỏ rựng. Khách sạn Majestic với vòm mái cao và những ngôi nhà của những năm đầu thế kỷ vừa qua. Và những "quai de brume", những vỉa hè, buổi chiều thả rơi từng bông sứ máu. Ô, những con chim én bay vun vút trong không, trên những cột buồm nhấp nhô theo triều lên, bên những mái nhà là nơi chúng làm tổ. Ở đó, có gã thi sĩ bụng đói, mắt sâu, buổi chiều đi dạo chơi chuyện trò cùng chim én.

       Một nơi nữa cũng có nhiều chim én. Chắc em còn nhớ, trong một truyện ngắn của Châu Trị có tựa đề Thành Phố Sương Mù, cô sinh viên mắt nâu một ngày đã ghé qua viện đại học và trường Yersin. Nơi đó cũng là thành phố thời xanh của anh: Đà Lạt. Ở đây chim én nhiều vô kể. Chúng bay, vòng lên lượn xuống, thật nhanh, và trẻ con tha hồ dùng cành trúc khua đập. Nóc mái đài phát thanh, nhà thờ con gà và tiệm sách Nhân Văn của Nguyễn và các bạn là nơi trú ngụ của bầy chim én. Không ở đâu chim én và người gần nhau như ở thành phố trên cao này. Gần như những mái nhà san sát. Gần như những con đuờng quanh co lên xuống, nồng hương cà phê và mùi nhựa thông trong nắng mới. Và em còn nhớ, hôm ấy mới từ Sài Gòn lên, đôi mắt nâu của cô sinh viên nhân vật truyện đã mở rộng nhìn trời, thấy chim én bay thật gần thật gần trên mái đầu và những cành thông. Ngày ấy, cô đã nhặt đem về miền nắng những trái thông khô để tạo thành những chú gà trống mào đỏ cất tiếng gáy trên bàn học. Nay còn không những chú gà làm bằng trái thông khô?

       Ô, đã xa, xa như trời và đất. Thế mà những con chim én cũng đã về lại, vô cùng đông đảo và rộn ràng trên mái nhà thờ vùng biển San Juan Capistrano -điểm hẹn giữa San Diego và Santa Ana. Chúng về trong tiếng kèn tiếng trống vang lừng khi cư dân vùng bông giấy đỏ này cử hành những đám cưới thật lộng lẫy. Đây, em hãy đọc chuyện những con chim én trở về dưới mái nhà thờ Mission ở thành phố San Juan Capistrano: Hàng năm vào khoảng cuối tuần lễ thứ ba của Tháng Ba, ngày Mùa Xuân bắt đầu ở Bắc bán cầu là hàng ngàn hàng ngàn chim én trốn Mùa Đông từ Goya, Argentina (Á Căn Đình) cách đây hơn 6,000 miles bay về thánh đường. Loài chim thiên di này có tên là Cliff Swallows, chúng làm tổ bằng loại bùn màu xám trên tường ngay dưới mái nhà thờ bị sụp đổ, mỗi tổ chim có một cái lỗ để ra vào phía dưới. "Đất lành chim đậu", tu viện nằm gần hai con sông nên có nhiều côn trùng làm thức ăn cho chim quanh năm và làm tổ dưới mái giáo đường rất kín đáo và an toàn. Linh Mục O'Sullivan theo dõi sinh hoạt của loài chim và ghi nhật ký từ Mùa Xuân cho đến Thu suốt hai thập niên ông ở đây. Ngày 13 Tháng Ba năm 1939 để loan tin chim én đã trở về, chương trình phát thanh đã trực tiếp truyền thanh từ sân nhà thờ bài nhạc "When the Swallows Come Back to Capistrano" của Leon René đã ngẫu hứng sáng tác. Bài hát đứng đầu nhiều tuần trên làn sóng phát thanh thời ấy. Ngày nay trong tu viện có gian phòng lưu giữ bản chụp bản gốc nhạc phẩm trên, cây đàn dương cầm ông dùng để sáng tác và một số đồ gỗ như bàn ghế do gia đình ông René hiến tặng. Hàng năm chính quyền thành phố San Juan Capistrano bảo trợ 2 tuần lễ hội "Fiesta de las Golondrinas" được tổ chức tại tu viện San Juan Capistrano vào khoảng 19 Tháng Ba (Lễ Thánh Joseph) để đón chim trở về và 23 Tháng Mười (Lễ Thánh John) để tiễn chim bay về Nam.

  Bây giờ, mời các bạn ghé thăm giáo đường xưa San Juan Capistrano để thấy lòng mình lắng đọng, nghe tiếng thời gian chừng như trở lại trên từng mái ngói, tường vôi. Hãy cầu xin những điều mình ước nguyện với tất cả niềm tin và lòng thành. Dư âm vang vọng đâu đây ca khúc "When the Swallows Come Back to Capistrano" của Leon René:

When the swallows come back to Capistrano

That's the day you promised to come back to me

When you whispered, "Farewell," in Capistrano

'twas the day the swallows flew out to sea.

Khi những con chim én

bay về San Juan Capistrano

Tôi nhớ đó là ngày

em hứa sẽ trở về

khi thì thầm bên tai tôi

lời giã biệt

ở Capistrano

ngày đàn én bay ra biển xa

     Như thế đó, những con chim én lại trở về hàng năm trên bầu trời phố biển. Để cho chúng ta cùng vui trong một tín hiệu từ chân mây. Và Nguyễn cũng xin nối lời ca khúc Khi Chim Én Trở Về Capistrano và bài thơ Cánh Én của Wislawa Szymborska. Mời các bạn nghe nhé:

ơi. chim én

đã về. dưới mái nhà thờ ngói đỏ

thành phố biển

san juan capistrano

như niềm vui của trời

này. chim én

hãy là những chú bé cô bé

cười reo

chúc phúc mọi người

bởi cuộc đời

những giọt lệ long lanh

và xin hãy dệt

những chiếc áo bằng cỏ tơ

cho hai người

lỡ khi mùa thu biển động

người với người xa nhau

      Bài thơ làm năm 2003 với lời cầu xin chim én đừng bỏ đi. Vậy mà mấy năm nay,  chim én đã không về San Juan Capistrano nữa, bạn hiền ơi! Vâng, chim én không về nữa, bạn có buồn không?

      Một bài báo đăng trên tờ Los Angeles Times ngày 22 tháng 3. 2009 ghi nhận như sau: Trong hình, Mike Gastelum đang rung chuông ở nhà thờ Mission của thành phố San Juan Capistrano. Mike là cháu gọi Paul Arbiso là ông, người rung chuông năm xưa. Chuông rung suốt tuần lễ mà không thấy những con chim én huyền thoại ngày nào trở về. Người dân địa phương nói đã có thời gian cứ vào mùa xuân là những con chim nhỏ bé này trở về. Chúng bay rợp trời như một đám mây. Chúng trở lại những cái tổ của chúng ở ngôi giáo đừng cổ kính khi những hồi chuông ngân vang. Nhưng năm nay, không thấy bóng chúng trở lại khi khi Lễ Hội Chim Én (Festival of the Swallows) đã được cử hành và chấm dứt hôm 23 tháng 3. 2009. Một vài kẻ hoài nghi thì lại cho rằng việc chim én trở về hàng năm có lẽ không xảy ra đúng như truyền thuyết. Không có bằng chứng khoa học nào nói rằng chim én di cư về chỗ cũ hằng năm. Những người khác lại cho rằng nguyên do chim én không về bởi tại tổ của chúng đã bị phá khi giáo khu mở cuộc trùng tu. Mặt khác, một số nhà điểu học cũng cho rằng nguyên do chim én không về San Juan Capistrano bởi tại những khu thương xá được dựng lên ở nhiều nơi trong vùng làm cho chim én sợ hãi bỏ đi nơi khác. Tuy nhiên, câu chuyện thần kỳ về những con chim én trở lại khu giáo đường ngày nào vẫn không giảm sút trong những cư dân của thành phố lịch sử này. “Khi bạn nghĩ về huyền thoại xa xưa của vùng California là bạn phải nghĩ đến những con chim én.” Lisa Paul, 51 tuổi, đã nói như thế. Bà lái xe từ San Francisco về dự lễ hội hàng năm mừng chim én trở về. “Hình ảnh chim én bay từng đàn từng đàn trên bầu trời đã in sâu vào tâm trí tôi.””

   Nhiều năm qua, dân địa phương đã cố gắng một cách tuyệt vọng để quyến rũ đàn chim về lại. Họ tham vấn các chuyên gia, làm những cái tổ bằng gốm ceramic và cho phát những khúc ghi âm tiếng hót của loài chim. Nhưng mọi cố gắng đều vô hiệu. Những đàn chim én ít ỏi giờ đây bay về vùng nam Orange County ẩn trú dưới mái những ngôi nhà của một đại học, ở những vòm khuất nẻo của những cái mall chung quanh và ở dọc xa lộ 5 cắt đôi thành phố. Năm 2000, Charles R. Brown, giáo sư sinh học của đại học Tulsa và là chuyên viên về chim én cliff swallows, đã đến thăm tu viện và đề nghị một số ý kiến để gọi đàn chim én trở về, trong đó có việc làm những chiếc tổ . Tu viện cũng đã xây một số tổ  nhưng rồi dỡ xuống vì không hợp với truyền thống lịch sử của nhà thờ. Trong khi đó, lễ hội mừng chim én trở về vẫn tiếp tục. Có một số chim én trở về nhưng rồi lại bay đi.

   Dẫu vậy, người dân địa phương nói rằng luôn luôn còn những năm sau. Nguyễn cũng tin như vậy. Và chắc bạn cũng mong như vậy. Một ngày kia chim én sẽ trở về dưới mái nhà thờ ngói đỏ ở San Juan Capistrano. Trở về để làm đẹp những đám cưới nơi vùng cận duyên có hoa giấy đỏ. Trở về để những cuộc tình còn tiếng ca và hy vọng.

NXT