Phovanblog.blogspot.com

Sài Gòn,

nhìn từ không gian những tiệm nước

dương hùng đọc và ghi

   “Không gian những tiệm nước” là cuốn tạp bút viết về Sài Gòn do Thời Đại xuất bản trong năm 2011 này. Như một ngẫu nhiên, tập sách là một cuộc hội ngộ của các cây bút vốn quen thuộc với bạn đọc Sài Gòn -trong đó cũng có một vài nhà văn quen thuộc với hải ngoại: Nguyễn Nhật Ánh, Đỗ Hồng Ngọc, Phan Triều Hải, Lý Lan, Đỗ Trung Quân, Lê Minh Quốc, Trần Nhã Thụy... Các đề tài bình thường, dung dị, nhưng trên hết vẫn là những nghĩa tình đâu đó, những ấn tượng, những câu chuyện về phố, về người rất đặc trưng.

   Ngay “không gian tiệm nước” cũng là không gian của những mảnh đời văn nghệ, nó là nơi khởi phát của những ý tưởng và trong nhiều trường hợp, tiệm nước ở Sài Gòn là nơi đầy ắp kỷ niệm hơn bất cứ không gian công cộng nào. Vâng, đây là tập sách viết về những mảnh đời, những kỷ niệm, không dính dáng gì tới lập trường chính trị của các cha nội lãnh đạo.

   Trước hết là tính chất cởi mở. Chính tính chất cởi mở của người Sài Gòn làm cho mọi người từ khắp nơi tự đến với thành phố này. Người thành công đã đành mà ngay cả những người thất bại cũng tìm đến đây để làm lại.  Với những người sinh sống quanh năm ở thành phố này, thì Sài Gòn đôi khi nằm trong những gì “nho nhỏ”, nhỏ như không gian be bé của một tiệm nước. Nhà thơ Trần Tiến Dũng đã nhìn thấy văn hóa, tính cách của Sài Gòn ở những tiệm nước như thế. Và bài Không gian tiệm nước của ông đã được dùng để đặt tên cho cuốn sách.

   Vì sao tiệm nước lại quan trọng trong văn hóa của người Sài Gòn như vậy? Trần Hoàng Nhân viết trong Viet Studies: Người viết bài này thử làm một phép so sánh vui vui khi có dịp đến thủ đô Hà Nội. Người Hà Nội thường mời khách phương xa về nhà để giới thiệu “mái ấm” của mình (hay “cơ ngơi” nhờ cuộc đổi đời mới dựng lên được? DH.) . Người Sài Gòn thì ngược lại, họ thường mời khách ra tiệm nước, rồi nhà ai nấy về. Điều này thể hiện phần nào tính “bất định” của người Sài Gòn. Nói thế không phải người Sài Gòn ít hiếu khách. Bởi vì, có thể hôm nay, hai người cùng “làm người Sài Gòn” nhưng ngày mai không thể biết họ sẽ “định cư” nơi nào. Ngày hôm nay, có thể họ “thường trú” quận này nhưng mai đây họ sẽ dời đi quận khác. Vậy thì biết nhà nhau cũng... chẳng để làm gì!

   Sài Gòn tạp văn Không gian tiệm nước còn thể hiện được tính cách của từng người viết do văn hóa nơi họ sinh trưởng quy định. Với những tác giả sinh sống lâu năm ở Sài Gòn, thì thành phố này bao gồm những gì nhỏ nhất như chuyện đi chợ mua mớ rau, con cá đồng của nhà thơ Lê Giang. Hoặc một gian phòng nhỏ tranh tối tranh sáng ở khu Chợ Lớn của Phan Triều Hải. Hay một “con đường Duy Tân cây dài bóng mát” của Đoàn Tú Anh, dù đường Duy Tân nay đã đổi tên thành Phạm Ngọc Thạch.

   Sài Gòn với những tác giả như thế còn là những kỷ niệm. Tác giả Nguyễn Ngọc Hà được xem là người “Sài Gòn gốc” duy nhất góp mặt trong cuốn sách này, vì chị sinh ra và lớn lên ở đây. Kỷ niệm của Nguyễn Ngọc Hà với Sài Gòn không chỉ ở khu Eden vàng son một thuở với chiếc áo mưa giá gần lượng vàng được người cha mua tặng chị, sau hơn 30 năm chiếc áo mưa ấy vẫn còn giá trị sử dụng. Kỷ niệm còn là một ngôi chợ trong ký ức mang tên Xóm Chiếu rất... Sài Gòn.

    Hình như vậy, Sài Gòn rất chung nhưng cũng rất riêng của mỗi người. Nhà thơ Lê Minh Quốc viết dạng “khảo cứu” khá công phu để đưa ra tính cách người Sài Gòn. Nhưng nói đơn giản như nhà văn Nguyễn Nhật Ánh trong buổi ra mắt Sài Gòn tạp văn: “Nếu đội bóng đá của Sài Gòn gặp đội của Nghệ An, Huế hay Thanh Hóa trên sân Thống Nhất, thì chắc chắn cổ động viên của Nghệ An, Huế, Thanh Hóa đông hơn cổ động viên đội Sài Gòn dù tất cả đều sinh sống tại Sài Gòn”. Phải chăng đó là tính cách, nét văn hóa của người Sài Gòn? Người viết bài này chỉ biết rằng khi khép lại từng trang sách của Sài Gòn tạp văn mà thấy rưng rưng!”

   Ngọc Lan viết trong blog của mình với giọng đầy cảm xúc: “Chưa đọc hết "Không gian tiệm nước" nhưng cũng có những bài khiến mình nôn nao, nhớ nhung, bên cạnh những bài rất muốn chửi thề như bài "phụ nữ ở Sài Gòn"

   Rồi bỗng dưng lại cứ đưa tay chùi nước mắt khi đọc "Tuổi thơ tôi có thằng Lợi sứt" của Nguyễn Nhật Ánh.

   Chuyện chẳng có triết lý gì, chỉ là câu chuyện của một đám học trò quỷ với tuổi thơ lem luốc ngoài đồng và mê chơi đá dế.

   Thằng Lợi sứt bắt được con dế lửa, đá ác chiến nên đám con trai cùng lớp đứa nào cũng mê muốn gạ đổi nhưng thằng đó nhất định không. Khi vào lớp, đám con trai chọc bạn bằng cách kháy cho con dế gáy lên.

   Thế là thầy bắt mang lên để trên bàn giáo viên.

   Thầy giảng bài mê mải, cuối giờ trả lại con dế cho đứa học trò thì mới phát hiện ra cặp táp thầy bị ngã lên đè con dế chết queo từ hồi nào.

   Thằng sứt khóc, và cả đám con trai lòng chùng xuống. Đám tang con dế, buồn bã, trang nghiêm,...

   Truyện chỉ có vậy, nhưng có lẽ do cách viết của tác giả mà đọc ra cái mộc mạc, đơn sơ, trong trẻo của những tuổi thơ chưa biết đến thời hightech. Tôi nhớ hình ảnh người thầy đưa tay xoa lên mái tóc bù xù của thằng học trò mà nói, "Đừng giận thầy nghe con."

   Tui đọc mà nghe ra cả tuổi thơ mình. Tuổi thơ của những trò chơi búp bê giấy, tức vẽ hình một cô gái thật đẹp, như búp bê Barbie vậy, trần trụi, rồi cắt ra, dán lên một miếng giấy cứng.

   Từ con búp bê giấy cứng đó, đám con gái lại thi nhau vẽ mẫu quần áo để mặc vào cho nó. Đủ kiểu quần áo để có thể mặc mọi lúc mọi nơi. tất cả đều bằng giấy trắng và viết chì màu tô lên.

   Đám con gái chị em tui, cùng đám con nhà bác Hai, bác Chín, bác Ba hàng xóm không đứa nào là không có một cái hộp búp bê như vậy.

   Và cả đám chơi, như một vở kịch rối, tự biên tự diễn. Chúng tôi dàn dựng kịch bản và điều khiển những con búp bê của mình."

   Trần Hữu Dũng tâm tình trên Văn Chương Việt: “Cách đây 45 năm nhà văn Bình Nguyên Lộc trong tập tạp bút Những Bước Lang Thang Trên Hè Phố Của Gã Bình-nguyên Lộc [NXB : Thịnh Ký (1966)] nói lên tâm tư, cảm nghĩ của chính tác giả khi dạo chơi trên hè phố Sàigòn…

    Giờ cầm trên tay tập “Không gian tiệm nước – Sài Gòn tạp văn” do NXB Thời Đại ấn hành quý 1 năm 2011 của 26 tác giả tôi không khỏi thoáng chút bâng khuâng, náo nức giở ra đọc chậm rãi từng tác giả.

   Ở đây, thành phố và con người Sài Gòn được nhìn với nhiều góc độ khác nhau, kể cả cái chiều kích rộng lớn là không gian và thời gian, tùy theo cảm nhận qua sự trải nghiệm của từng người viết. Trần Tiến Dũng vẽ lại Sài Gòn qua không gian tiệm nước. Huỳnh Như Phương chợt rung động chiều mưa qua bài hát Mắt lệ cho người của Từ Công Phụng. Sài Gòn của Trần Nhã Thụy là “Những người chơi mặt buồn”. Sài Gòn của Nguyễn Quang Lập là “Chín khúc buồn thiu”...

   “Đừng nói là ở Sài Gòn làm gì có ếch nhái? Có vài chỗ, thí dụ một cái hồ nho nhỏ trong công viên...” (Đêm Sài Gòn nghe ếch nhái kêu-Lý Lan).

   “Nhạc êm. Ngày cuối tuần nhẹ, hẫng. Và những giọt của ly cà phê phin sáng nay có vẻ như chảy không đều, nhưng giọt nào dường như cũng muốn hoàn thành nhiệm vụ nhỏ nhoi của mình : làm nên một ly cà phê sáng” (Cà phê 7X-Ngô Liêm Khoan).

   “Đường Nguyễn Huệ xưa là một con kênh đổ vào sông Sài Gòn. Tấp nập trên bến dưới thuyền. Gió thốc từ mặt sông mơn man những buồn những lái của một vùng đất phương Nam nắng vàng rực rỡ...Nếu tôi là nhà thiết kế, năm nay tôi sẽ rải trên đường hoa Nguyễn Huệ những tà áo dài để không phải chạnh lòng nhớ gió giữa mùa Xuân sang!” (Bỗng dưng...nhớ gió - Đỗ Hồng Ngọc)

   Giọng văn tâm tình lôi cuốn, những tự sự, suy nghĩ sâu sắc, hóm hỉnh...tất cả hòa quyện lại trong tập tạp văn Sài Gòn tạo nên một bức tranh chấm phá về con người, vùng đất này khá linh động, hấp dẫn. Hai tập tản văn cách nhau gần nửa thế kỷ mà vẫn liền mạch, một của Bình Nguyên Lộc, người của thuở trước, và 26 tác giả đương thời khiến cho bạn đọc càng thêm yêu mến Sài Gòn, vùng đất lành chim đậu này.”

   Như vậy, Sài Gòn đẹp trong từng góc cạnh của cuộc sống mà chế độ chính trị không dễ gì xóa đi. Sài Gòn còn đẹp trong những kỷ niệm và tình yêu của mỗi người. Ôi, Sài Gòn…

(Tổng Hợp)

DH