Cổ Ngư
Tác phẩm Sương Ký Ức
Đâu khoảng tám, chín tuổi, lần đầu
tiên tôi thực sự "chạm mặt" với sương mù. Thủ Đức, thuở đó, tháng mười
hai, sương mù bảng lảng không phải là chuyện hiếm, càng gợi hứng cho chúng tôi
rủ nhau chơi năm-mười giữa vườn cây dầu, phân cách ngôi trường và khu đệ tử viện
Lasan. Tìm, nhận ra nhau thật khó giữa những thân cây, bóng người mập mờ ẩn-hiện.
Nhưng hôm ấy, ngày cuối năm, sương đậm trắng, quánh đặc. Bố lái xe đưa hai anh
em đi học, để đèn pha loang loáng, nhưng không soi thủng được năm ba thước đường
trước mặt. Từ Viện Bài lao Ngô Quyền, bố lái xe thật chậm qua ngã tư xa lộ. Bốn
cột đèn xanh-đèn đỏ ở đầu ngã tư không nhìn thấy đã đành, mà cả đài chứa nước
khổng lồ, nghễu nghện đứng gần đó cũng biến mất tăm tích. Mãi, mới đến trường.
Con đường đi-về thường ngày nhìn mòn con mắt, qua lớp sương mù phủ dày, mất
hình mất dạng. Con đường đi-về thường ngày xe phóng vèo vèo, qua lớp sương mù
che chắn, bố đạp thắng ở các khúc quanh, rề rà trên từng đoạn dốc đổ, dọ dẫm giữa
mỗi ngã ba, ngã tư. Mắt tôi dán vào kính xe, mở to mà không thấy gì cả. Tim
thình thình đập : hồi hộp, thấp thỏm, lo, sợ. Hôm ấy, sương mù không góp
phần tạo hứng thú cho trò chơi của tuổi thơ. Hôm ấy, sương mù giương móng đe doạ !
Lần thứ hai, sương mù phủ xuống
quanh tôi cùng với cái rét buốt bất thường của tháng chạp 1975. Sài Gòn lặng lẽ
co rút giữa cái lạnh, cái sợ, và bắt đầu, cái thiếu, cái đói. Chạng vạng, từ đường
Gia Long, tôi đạp xe ngang qua viện Văn hoá Pháp, nhà thương Grall, trực chỉ
trường Saint Paul, rồi rẽ trái, qua chủng viện thánh Giu-se, qua Văn khoa, Dược
khoa, qua đài truyền hình, qua sân vận động Hoa Lư, theo đường Đinh Tiên Hoàng,
cứ thế mà về nhà. Sương là đà trước mặt, phủ mờ đèn đường, phố xá, quệt những mảng
đục bịt lấp tàng cây. Sương mù mịt che khuất con đường trước mặt, che mất những
ngày tháng sắp tới, bưng kín tương lai. Sài Gòn vật vờ chìm vào giữa một biển
sương đục. Hòn ngọc Viễn Đông, cuối năm ấy, thoi thóp sáng trong bụi nước li
ti.
Có lẽ vì sương mù đã dày đặc
trong ký ức, nên những năm sau này, tôi thật dửng dưng với vài sợi sương mù ẻo
lả của thị xã Đà Lạt hay chỉ thoáng chút rung động khi nhìn tháp Eiffel cụt đầu
vùng vẫy loé sáng giữa từng khối sương cứng đặc, có thể lấy dao cắt ra được,
như người Pháp thường ví von. Cũng có lẽ vì thế mà tôi đã đọc thật chậm, dò dẫm
trên từng hàng chữ để mong hiểu được phần nào những tâm, tình của các nhân vật
trong quyển truyện dài đầu tay của nhà văn Đặng Mai Lan, "Sương ký ức",
theo vết những con người cất công gặp nhau để cùng bươi tìm lại trong ký ức những
mảnh kỷ niệm chung-riêng, phai, vỡ, mù mờ, ẩn-hiện, nhàu nhò, thất tán. Ký ức của
hai mươi, ba mươi, bốn mươi năm cũ, bao nhiêu bụi thời gian đã phủ, bao nhiêu
tro than của thư tình, ảnh tặng đã bay bốc, thì, đào xới nào, níu kéo gì từ quá
khứ ? Hay lại lờ mờ như đi trong sương đậm, nhìn mà không tỏ, với mà chẳng
nắm, có mà như không ?
Ký ức của Tôi. Tôi là Ly. Tôi là
Linh. Ly và Linh, thời ấy, là những cô gái đang tuổi bẻ gãy sừng trâu giữa một
Sài Gòn hừng hực nắng nóng. Ly và Linh, hôm nay, tỉ tê chậm rãi gợi nhắc chuyện
cũ đã quên-nhiều-hơn-nhớ về một "Sài Gòn xưa" ở hai thành phố cao
nguyên còn chút lạnh, còn chút sương, còn chút thiên nhiên thác thông hoa cỏ. Đầu
truyện là Đà Lạt, với trùng trùng những sợi nhớ đan xen, bện, cuộn, nùi rối của
Tôi-Ly. Cuối truyện là Kontum, phảng phất hồn Pleiku, phố núi cao, phố núi đầy
sương (1), phố lính xanh, với tấm ảnh thất lạc của "người tình mất
chân dung" một Tôi thứ hai, Tôi-Linh. Nối giữa Đà Lạt và Kontum hôm nay là
cõi Sài Gòn thời huyền thoại, xen thoáng Nha Trang (là miền quê hương cát trắng (2)…) lúc chưa có khách sạn mọc san sát
ven biển như nấm dại sau mưa. Nối giữa Ly và Linh là hàng chục nhân vật gần xa,
đậm nhạt, tỏ mờ. Người đọc sẽ gánh trên lưng những thắc mắc của mình để đi tìm
suốt quyển truyện xem bé Vy và mẹ đang chờ ai trước những tấm kiếng cửa tự động
đóng mở, Thanh có liên hệ thế nào với hai người bạn trai Minh và Thiện, và những
chị Kim, Nghị, Đoan, Mai…, họ gây ảnh hưởng gì lên tâm tư, tình cảm, hành động
của Ly ở thì quá khứ, có thể trong hiện tại, và biết đâu, cả tương lai ?
Khi xây dựng nhân vật, không biết
do vô tình hay cố ý, nhà văn Đặng Mai Lan, như muốn thử thách người đọc, để Ly
lần lượt yêu hai thanh niên trùng tên, một chú Thịnh, người chú họ-bắn-cà-nông-không-tới,
và một Thịnh đã-yêu-từ-cái-nhìn-đầu-tiên. Ly (có lẽ cả người đọc nữa), khi nhắc
đến Thịnh này, không thể nào không nhớ đến Thịnh kia, và cứ loay hoay so sánh
giữa hai người thanh niên đã biến mất khỏi đời sống thực của cô, bằng cách này
hay cách khác.
Mối tình tay ba giữa Ly, chú Thịnh,
cô Ánh là một mối tình lãng đãng, không sóng gió, ít giận hờn, thiếu ghen
tuông, chưa có cả đến một nụ hôn. Có thật sự họ hàng máu thịt với nhau, hay chỉ
do những quê lề đất thói từ miền Bắc đem vào theo cuộc di cư năm 54, chẳng ai
biết, nhưng bộ ba sàn sàn tuổi nhau ấy xưng hô chồng chéo : Ly gọi chú Thịnh
và cô Ánh ; Thịnh cũng gọi Ánh bằng cô, và chẳng ai mạnh miệng gọi người đối
diện là cháu cả ! Mối tình chưa kịp chớm đã vội tàn ấy kết thúc bằng cái
chết của chú Thịnh. Tử trận. Còn Thịnh "gia giáo đông phương nhưng không
chuộng nhạc Việt" đến sau, nhưng cũng không đem thêm được chút hạnh phúc
nào cho Ly, và anh biến mất khỏi đời cô cùng với cơn lốc thời cuộc, chỉ vài
ngày trước khi miền Nam thất thủ.
Thêm Thiện và người chồng không
tên tuổi, không nhân dáng của Ly, những người đàn ông chỉ biết trao tặng cho cô
nhiều trái đắng hơn mật ngọt. Quang, như một bóng mát bên đường, một cơn mưa
rào bất chợt giữa mùa nắng hạn, đem đến chút cảm thông của tình bạn. Ngoài ra,
chẳng còn gì ! Ly có tìm được chút hạnh phúc trong suốt cuộc đời trôi nổi
? Hình như không, khi cô cố công mò mẫm lục tìm trong ký ức mù mờ, rối ren của
mình. Một tuổi thơ bất hạnh, một tuổi trẻ không phương hướng, một tuổi xế chiều
cô đơn. Cha hoang đàng, mẹ nhẫn nhục, ông lạnh nhạt, bà nghiệt ngã, từ cái nôi
gia đình không chút hạnh phúc ấy, thử hỏi, làm sao Ly có thể tự tin đi tìm niềm
vui cho riêng mình khi bước vào đời ? Ở đâu, cô cũng thấy mình đơn độc. Ở
đâu, cô cũng thấy mình bị phụ rẫy. Đà Lạt, thành phố của tình yêu, của mộng mơ
hay nhục cảm, với ảnh Nguyễn Cao Đàm, Trần Cao Lĩnh, tranh Đinh Cường, văn Nguyễn
Xuân Hoàng, Trịnh Công Sơn, nhạc Phạm Duy, Song Ngọc, Hoàng Nguyên, Phạm Mạnh
Cương, Lê Uyên Phương, thơ Hàn Mặc Tử… , với Ly, cũng chỉ là một thành phố của
sự ruồng bỏ, chia lìa, hắt hủi : chồng trong khách sạn với người đàn bà
khác, người yêu bắt đầu hẹn hò với người tình mới. Chỉ còn lại Ly, giữa Đà Lạt,
với những vạt sương ký ức, không chỉ ôm ấp màn đêm, thung lũng, núi đồi, mà
còn che luôn cả mặt trời, biển rộng và những lớp cát ẩm ướt dưới chân.
Một điểm đáng chú ý trong
"Sương ký ức" : nhà văn Đặng Mai Lan đã dành riêng hai chương
sách cho hai nhân vật rất phụ : cô giáo Phương Anh và ông nội của Ly. Nếu
những nhận xét của cô giáo về con bé học trò buồn bã, lạc lõng chính là tấm
gương phản ảnh lại tuổi thơ thui thủi của Ly, thì chỉ qua một chương truyện, với
những nét chấm phá có chọn lọc, tác giả đã phác hoạ lại cả cuộc đời của người
ông, thoắt chốc đưa một "diễn viên quần chúng" mờ nhạt ra trước ánh
đèn chói loà của mặt tiền sân khấu, khiến người đọc cứ phải đau đáu nghĩ về.
Tôi đoán nhà văn Đặng Mai Lan mạng
Thuỷ hay mang tuổi Bảo Bình, vì, ngoài nhiều đoạn nhắc đến sương mù đây đó
trong suốt quyển truyện, hai đoạn văn viết về mưa ở đầu và cuối sách thể hiện rất
rõ nét bút pháp tinh tế và đầy chất thơ của chị.
Đây, mưa của Tôi-Ly :
"Con bé sợ
tiếng động từ chiếc điếu của ông, nhưng nó thích nghe mưa, tiếng mưa của những
cơn mưa về sáng. Mưa lộp độp vỗ ào ào trên mái tôn, mưa mang theo những cơn gió
se sắt luồn qua song cửa lành lạnh. Nằm nghe mưa, tưởng tượng mưa rơi trên những
tàng lá đu đủ ngoài vườn. Những tàng lá xoè to như chiếc dù, che chắn cho lũ ốc
sên lóp ngóp bò dưới nền đất ướt. Mưa rửa sạch đám bụi bặm trên cây, trên lá.
Mưa làm đầy những chiếc vại cũ ông nội để ngoài sân. Mưa làm đầy cái hốc nhỏ
sát bờ rào cuối vườn, chỗ của cây dừa mà ông nội bứng đi vì tiếng kẽo kẹt khi
trời gió, vì những nguy hiểm khác. Cái hốc cổ tích, nơi mà thỉnh thoảng nó thấy
cả những con ễnh ương nhảy ra và tin rằng có cả một bầy đàn họ hàng nhà ếch
nhái bên trong.
Những trái ổi,
đám cây lá ngoài vườn sẽ xanh hơn sau cơn mưa. Nằm nghe mưa, tưởng tượng nhiều
điều thật thú vị. Nhưng cơn mưa nào cũng rơi xuống theo dòng nước một nỗi buồn.
Nỗi buồn con bé vùi kín trong chăn..."
Và mưa của Tôi-Linh :
"Đâu phải
chỉ có nắng để nhớ nhung. Đã có một buổi chiều tôi vào bưu điện trú mưa. Đắm đuối
với hàng me trong làn mưa trắng xoá mù mịt phía bên kia đường Nguyễn Du. Bao
nhiêu cảm xúc rào rạt. Đứng bên trong nhưng cảm thấy như những giọt mưa lạnh
đang mơn man da thịt. Hơi mưa cùng với không khí ướt át mang theo mùi hương của
quá khứ học trò. Một lũ kỷ niệm hiện về xô đẩy.
Mưa làm tôi nhớ
những buổi tan trường. Sau cơn mưa, những tà áo lại dập dìu xuống phố, những
vòng xe quay dưới bao con đường lá mướt. Những giọt nước không thể làm ướt áo,
nên tôi và cô bạn gái chạy xe lượn lờ trên những con đường đầy cây xanh và ngẩng
mặt hứng những giọt nước long lanh mát lạnh còn đọng trên lá, rơi xuống tóc,
nhoè mắt ướt môi từ những cơn gió thoảng. Cũng là một trò chơi, một thụ hưởng đầy
thú vị của tuổi học trò.
Tôi đã cám ơn
cơn mưa bất ngờ buổi trưa hôm đó. Tưởng đâu là dễ ghét nhưng thật đáng yêu.
Nắng nơi nào
thì cũng thế. Còn mưa, ôi những cơn mưa nhiệt đới ! Mưa bất ngờ, dồn dập,
hối hả trút xuống lòng đường, mưa dai dẳng lê thê. Tôi nhận ra rằng từ lâu, bên
kia trời, tôi không còn thấy được những cơn mưa mù trời như thế."
Ly và Linh, có phải, đâu đó, là sự
phân thân của người viết, Lan (Mai Đặng) ?
CỔ NGƯ
Thiais 05.2021
(1) "Còn
chút gì để nhớ", thơ Vũ Hữu Định, Phạm Duy phổ nhạc
(2) "Nha
Trang", nhạc và lời Minh Kỳ
No comments:
Post a Comment