THÁNG TƯ. ƠI THÁNG TƯ

Những bài thơ viết trong tháng tư. nguyễn thị khánh minh

Biển ơi. sông ơi

  

CHỮ S CONG CONG

Sáng lóa lên chữ đêm

Sắc nhọn đi chữ mềm

Vía ma quỷ. Ám cong hoài chữ S

Bướu tôi đòi trĩu mãi lưng cong

Cháy lên hạt chữ

Ngọn gió rồng xua bóng tà ma

Chảy đi hạt chữ

Mặn cho bằng hạt máu

Tan cùng nỗi đau

Mọc cánh đi chữ tù

Mở mắt đi chữ mù

Ải Bắc vọng phu

Mũi Cà Mau cắm sào mòn đợi

Chiều đã chiều rồi

Mẹ về chợ

Quang gánh S cong

Đầu đuôi. Cắm cúi

Chữ S nằm dài

Dòng sông khốn khó

Đầu đuôi ngóng ngược ngóng xuôi

Chữ S đau

Ai bẻ mà cong

Chữ S ngã

Vặn mình hoài không thay được lốt

Mẹ nằm chiếu lạnh

Nghe đàn con chơi đùa ngoài ngõ

Rồng rồng rắn rắn

Chữ S cong cong

… Những xương cùng xẩu

… Những máu cùng me

… Một khúc đuôi… dôi xa khơi

… Tha hồ mà đuổi…

Mẹ nằm ngủ gió tre rào

Mơ mơ S cong báo mộng

Một chốn dung thân

Câu thơ chiếc võng

Duy ngã Đại Việt chi quốc*

Mẹ nằm thức mơ gió biển

S cong ác mộng

… Sơn hà cương vực đã chia*

Mà non không thể lên, biển chẳng mở về

Trăm trứng kia thà rằng đừng nở

Xâm mình muôn hình muôn sắc mà đi

Cho giống con cá dưới nước

Cho giống con chim trên trời

Cho giống con ma trên đất

Cho giống cái chi không phải con người

S cong đêm

Mẹ nằm lạnh thềm trăng úp mặt

Ôi! … Tiệt nhiên phận định tại thiên thư**…

4.2014

*Bình Ngô Đại Cáo, một thiên cổ hùng văn, Nguyễn Trãi viết vào năm 1427, được xem là Bản Tuyên Ngôn Độc Lập thứ hai của nước ta: Duy ngã Đại Việt chi quốc. Thực vi văn hiến chi bang. Sơn xuyên chi phong vực ký thù…, Trần Trọng Kim dịch: Như nước Việt từ trước. Vốn xưng văn-hiến đã lâu. Sơn-hà cương-vực đã chia… (Wikipedia)

**Nam quốc Sơn Hà, bài thơ được cho là Bản Tuyên Ngôn Độc Lập đầu tiên của nước ta, Lê Hoàn đã dùng bài thơ này trong cuộc chiến với quân Tống năm 981, sau đó cũng được Lý Thường Kiệt dùng trong cuộc chiến chống quân Tống năm 1077, với mục đích uy hiếp tinh thần giặc cùng kích thích hào khí quân sĩ.

BÓNG BIỂN BÓNG SÔNG

BIỂN ƠI

1.

Bóng em áo màu trăng huyễn ảo. Hạt lệ ngân thành tiếng sóng. Tiếng sóng đêm đêm rợn tiếng khóc. Tiếng khóc đêm đêm vỡ giấc mơ. Cát đêm rất mặn. Những mảnh thuyền dao cắt. Những con ma nhìn em cúi mặt. Những con ma ăn thịt người tanh mùi quỷ dữ. Nhờ nhờ dưới màu nguyên sơ ánh mắt em…

Tha Sala em ơi biển động về hư không*

Bóng em bản thông điệp máu thời mạt pháp. Bóng em áo màu trăng ngây thơ. Bóng em mảnh ván thuyền vĩnh quyết. Bóng em biển một thời cuồng phong. Bóng em nỗi đau dội rền huyết sóng.

Đêm nay, em nghe, tôi nghe, người nghe

Tiếng chuông những trái tim bồng em từ biển người bay về cố quận. Một dải biển thơm mùi khói hương ruột thịt. Đón em về.

Tha Sala em ơi biển động về mỗi trái tim…

2.

Bóng mẹ ngồi khung xương cong. Bóng thịt bóng da. Bóng đập phập phồng trái tim mẹ. Biển vời vợi xa. Biển không theo con về với khoang cá đầy. Nuôi vợ nuôi con nuôi mẹ nuôi dân chài những đời rất nhỏ. Biển theo con đi vào hàm cá mập. Hàm cá mập thời hải lý răng cưa vẽ vòi bạch tuộc. Bóng mẹ khô. Ôi con không về nữa…

Bóng vợ lô xô cát mặn. Nón trắng xếp hàng nón tang. Bóng vợ nhấp nhô đêm. Xa khơi đèn biển lập lòe mắt mộng. Biển chở về những con sóng lạnh. Âm âm tiếng đàn ông reo tiếng cá. Trôi đi đâu những con thuyền bé miệng. Bóng vợ oằn như sâu. Máu nóng đau chờ. Biển chết. Ôi chồng không về đâu…

Hồn thiêng cá ơi

Bóng cá chìm bóng cát

Bóng biển òa bóng đêm

Cát không đủ làm mồ

Đêm vây lòng huyệt mộ

Một biển lệ con dân

Đập đau mùa nước chướng

Một biển máu cá đau

Oan khốc mùa nước độc

Ôi cá không về đâu***

Biển từ thuở Em bắt đầu viết trên sóng đường đi đẫm máu. Biển từ thuở Người ra khơi là mất dấu ngày về. Biển từ thuở hòa lệ mẹ lệ vợ lệ con lệ cá. Nước mắt ngân thành tinh thể. Muối có thể mặn thêm. Biển đông ơi sóng động về mỗi trái tim…

SÔNG ƠI

Mẹ bản nghèo. Chiều nay bên bờ sông lặng lẽ. Sông dạt về những bóng xác lạnh. Nhấp nhô con đò vỡ -Con đò làm từ giấy bạc lòng tham-**. Sinh mạng em chiếc lá rừng bay. Hồn em hóa bướm bên sông. Rừng bản dập dềnh bướm trắng. Em em ơi bay về đâu…

Chiều khách về qua sông

Ảo ảnh chiếc đò chở em đi học. -Đó là chiếc thuyền rất chắc chắn. Đàn bướm kết trong giấc mộng. Đưa em sang sông và lành lặn trở về…

Biển cúng

Sông cúng

Oan hồn thảm tử

Đất ngập nước mắt

Trời mờ khói hương

Biển khóc

Sông khóc

Hạt nước mắt nghìn năm

Hôm nay hóa cọc Bạch Đằng

Nguyễn Thị Khánh Minh

4.2013

* Tha Sala, Em Ơi Biển Động Về Hư Không, Lê Đại Lãng

** Sổ Tay Thường Dân Tưởng Năng Tiến- Ánh Mắt Con Cuông

*** Viết thêm đoạn này năm 2016 với sự kiện biển nhiễm độc, cá chết hàng loạt dọc bờ biển miền Trung

30 Tháng Tư. Tô Thẩm Huy

Lịch sử đôi khi là một cuộc tái diễn tình cờ.  Năm 975, đúng một ngàn năm trước khi miền Nam Việt Nam sụp đổ, một tiểu vương quốc bên bờ Trường Giang là nước Nam Đường, một trong mười nước thời Ngũ Đại-Thập Quốc đã bị xóa tên trong lịch sử.

Trong suốt 150 năm cuối của triều đại nhà Đường (618-907), bắt đầu từ cuộc nổi loạn của An Lộc Sơn, Trung Hoa đã triền miên lâm vào cảnh binh đao loạn lạc. Việc đất nước bị chia năm xẻ bảy, soán đoạt quyền bính, đánh chiếm lẫn nhau, cùng với sự quấy nhiễu của các binh đội ngoại xâm Hồi Hột, Thổ Phồn ở phương tây và sự nổi loạn của các phương trấn khắp nơi, đã đẩy Trung Hoa vào cảnh Ngũ Đại Thập Quốc. Thật chẳng khác gì cảnh điêu đứng của dân tộc Việt Nam trong 150 năm qua: hết ách đô hộ của thực dân Pháp, lại đến nạn xâm lăng của quân Phát Xít Nhật, rồi khi Nhật bại trận, người Pháp lại ngoan cố, tham lam, tìm cách trở lại Việt Nam, tạo điều kiện thuận lợi cho đảng Cộng Sản Đông Dương bành trướng thế lực và nắm chính quyền ở miền Bắc, để phải dẫn đến hiệp định Genève, qua sự chia chác của các cường quốc, chia cắt non sông, rồi lại gây nên cuộc chính biến làm rối loạn miền Nam, khiến huynh đệ tương tàn, nồi da xáo thịt, suốt hai mươi mốt năm khổ hận ngập trời.

Ông vua cuối cùng của nước Nam Đường, trước khi bị nhà Tống cưỡng chiếm, là Lý Hậu Chủ, tức Lý Dục, một trong những nghệ sĩ tài hoa bậc nhất của Trung Hoa, đã bị trói tại kinh thành Kim Lăng (tức Nam Kinh ngày nay), đưa về giam lỏng tại Biện Kinh, rồi hai năm sau bị ép uống thuốc độc tự vẫn khi mới ở tuổi 40.  Những bài từ ông viết cách nay đã hơn nghìn năm mà vẫn hiển lộ nét tân kỳ tài hoa bay bướm, ngay cả trong những nghịch cảnh đau đớn, cùng đường nghẽn lối.  Từ, hay từ khúc là những lời viết cho những điệu nhạc quen thuộc, câu dài ngắn khác nhau tùy theo điệu nhạc, và đòi hỏi phải giữ vần thật chặt chẽ. Nội dung thường nhẹ nhàng, tha thiết tình cảm.  Bước vào thế giới của từ là bước vào thế giới của tình ca, của yêu đương nồng cháy, của nhớ thương giận hờn, của khổ đau hạnh phúc, của con người muôn thuở, ở mọi giới, mọi nơi, mọi trình độ học vấn, tri thức.  Nếu Đường thi là tiếng nói của tâm linh, thì Tống từ là lời thốt lên lúc thầm thì bên gối.

Xin mời đọc vài bài từ của Lý Dục.

Bài thứ nhất viết theo điệu Phá Trận Tử, nói lên nỗi đau đớn của kẻ tù binh trong cũi giam, nhìn hàng ngũ đối phương đang rầm rộ kéo vào dinh thất của mình mà chết lịm cõi lòng.

Nguyên tác:

Tứ thập niên lai gia quốc

Tam thiên lý địa sơn hà

Phượng các long lâu liên Tiêu Hán

Ngọc thụ quỳnh chi tác yên mộng

Kỷ tằng thức can qua

Nhất đán quy vi thần lỗ

Thẩm yêu Phan mấn tiêu ma

Tối thị thương hoàng từ miếu nhật

Giáo phường do tấu biệt ly ca

Thuỳ lệ đối cung nga

Diễn nghĩa:

Từ lập quốc đến nay đã bốn mươi năm

Đất đai sông núi những ba nghìn dặm

Gác phượng lầu rồng liền với trời sao

Cây ngọc cành quỳnh dệt mộng sương khói

Nào biết gì đến binh đao

Một sớm quay đầu làm kẻ tù đầy tôi tớ

Thân gầy guộc vô dụng, tóc bạc thui thủi

Xót xa buồn tủi ngày giã từ tông miếu

Kìa nhạc công tấu khúc nhạc chia ly

Lệ đổ, nhìn các nàng cung nga

Dịch như thế thì đánh lạc hết cả cái đẹp của từ, chỉ vót vét được chút nghĩa nguyên tác.  May mắn thay, ông bạn Vân Trình Lữ Nhạc của tôi đã phóng bút dịch bài từ ấy theo hai cách khác nhau, một theo khuôn Nho giáo cổ truyền, một hiện đại hóa theo kiểu Quốc Cộng:

Bài Một

Đã bốn chục năm nước cũ

Lại ba nghìn dặm trời xưa

Gác tía lầu son cao ngất-ngưởng

Lá ngọc cành vàng đời tận-hưởng

Sướng khổ một lần chưa

Bừng mắt thành thân tử-tội

Thái dương bạc dưới nắng trưa

Thoắt vọng tiêu-thiều dàn phụng-ngự

Ngoảnh nhìn Thái Miếu đàn cung-nữ

Sinh tử một lần đưa

Bài Hai

Sử-sách nghìn năm trên giấy

Nước non muôn dặm trong phim

Hai chữ ‘tử’, ‘sinh’ đời bạc tóc

Cánh quạt trực thăng bay khỏi nóc

Kêu khóc một đàn chim

Ở lại từng thằng từng đứa

Nhân dân đập cửa đến tìm

Giữa óc giữa tim cờ ba sọc

Chìm trong biển máu vàng sao mọc

Không khóc gã ngồi im

Quý độc giả nào chưa quen đọc từ xin thư thả đọc lại nguyên tác đôi ba lần, hoặc nếu có thể, thuộc lòng một đoạn của điệu Phá Trận Tử, chỉ mỗi năm câu.  Cái đẹp của từ, vì là lời viết cho một bài hát, là ở giai điệu, ở chỗ gieo vần.  Cần phải quen thuộc với giai điệu ấy như quen thuộc với một ca khúc của Trịnh Công Sơn.  Sau đó xin đọc lại bản dịch.  Lúc ấy mới thấy cái mầu nhiệm của từ và cái tài hoa của người dịch trong việc chọn chữ gieo vần.

Sau đây là một bài từ khác của Lý Dục, nổi tiếng là một trong những bài từ hay nhất Trung Hoa, viết theo điệu Tương Kiến Hoan.

Nguyên tác

Vô ngôn độc thướng tây lâu

Nguyệt như câu

Tịch mịch ngô đồng thâm viện tỏa thanh thâu

(thu)

Tiễn bất đoạn

Lý hoàn loạn

Thị ly sầu

Biệt thị nhất ban từ vị tại tâm đầu

Dịch nghĩa

Một mình lên lầu tây đứng im không nói

Trăng như lưỡi câu

Khoảnh sân ngô đồng hun hút tĩnh mịch phong kín mảnh trời thu trong vắt

Cắt không đứt

Xếp càng hỗn loạn

Sầu biệt ly là thế

Cái vị chan chát là lạ ở đầu tâm tư

Và xin mời thưởng thức hai bản dịch sau đây cũng của Vân Trình Lữ Nhạc, một theo cách Thanh Quan hoài cổ, một như lời người tù cải tạo 1975, ngồi nhìn mảnh trăng lặng lẽ giữa núi rừng:

Bài một:

Một mình lặng đứng lầu tây

Dáng nguyệt gầy

Tịch mịch ngô đồng sân vắng lá rụng đầy

Đứt lại nối

Gỡ càng rối

Mối hận này

Mằn mặn chát chua thớ lưỡi vị nồng cay

Bài hai:

Lọt vào cặp mắt cũ mòn

Mảnh trăng non

Chiếc lá cuối cùng về cội biết chăng còn

Nghẽn lệ khóc

Nghe rễ tóc

Mọc trong hồn

Thế chỗ đâu rồi mảng óc đã vùi chôn

Hai bản dịch trên thật là lời nối lời, chữ tiếp chữ, vần đáp vần, giữ nguyên nhạc điệu của nguyên tác, lại long lanh nỗi ngậm ngùi hiu hắt.  Đọc xong muốn khóc mà khóc không được.

Bao nhiêu năm đã trôi qua kể từ cái ngày bể dâu 30 tháng 4 ấy.  Có triều đại nào, có chủ thuyết nào, có đảng phái nào tồn tại mãi đâu.  Cái còn lại là con người, là sông, là núi.  Quốc phá sơn hà tại, thành xuân thảo mộc thâm.  Lời Đỗ Phủ vẫn vang vọng từ cõi trời Đường thi nghìn năm trước.  Nhà nước có thể mất, chế độ có thể sụp đổ, nhưng non sông vẫn còn đó, cây cỏ vẫn còn đó.  Nhà Trần, hay nhà Lê, hay nhà Nguyễn ? Quốc Gia, hay Cộng Sản, hay Tư bản ? Điều ấy liệu có quan trọng bằng sự an cư lạc nghiệp của người dân ?  Hay điều quan trọng hơn cả là con người sống trên mảnh đất ấy có được cơm no áo ấm, có được đối xử công bằng, có được tôn trọng nhân phẩm, có được hành xử tự do?

Liệu đến bao giờ những người cầm quyền ở Hà Nội mới hiểu được điều ấy?  Hay họ đã thừa biết?  Lòng tham của con người, ai biết đâu là đáy!

Xin mượn hai câu thơ của Bùi Giáng, đẩy nó về một ngã ba khác của thân phận giống nòi, mà tạm kết bài này ở đây:

Dạ thưa xứ Huế bây giờ

Vẫn còn núi Ngự bên bờ sông Hương.

Houston, Tiết Thanh Minh, Ất Dậu

ĐÀN BÁCH KIẾM

(Trích Văn Học, số tháng 4, 2005)

Những Suy Nghĩ Về Ngày 30/4. Trương Vũ

Trong Cơn Lũ. Chất liệu hổn hợp trên bố .

Trương Vũ  thực hiện năm 2014

(Năm 2012, nhà văn Nguyễn Thị Thanh Bình phỏng vấn nhiều văn nghệ sĩ về những suy nghĩ của họ đối với ngày 30.4.

Bài viết này là phần trả lời của Trương Vũ. PCH)

Nếu chỉ đọc trên báo chí, nghe lời hô hào, hay nhìn khẩu hiệu trong các cuộc tuần hành, quả thật chúng ta thường thấy xuất hiện những tên gọi như Quốc Hận, Tháng Tư Đen, ngày Giải Phóng, hay ngày Đại Thắng Mùa Xuân,… dành cho ngày 30 tháng Tư 1975. Thế nhưng, ý nghĩa thật sự của nó với mỗi người Việt phức tạp hơn nhiều. Rất khó để tìm được một tên gọi chung. Cho mỗi người, ý nghĩa hay tâm trạng cá nhân về ngày này cũng thay đổi theo thời gian. Ở trong nước, cùng là đảng viên Cộng Sản, cùng phấn đấu chung trong chiến khu, cùng có chung một tâm trạng hồ hởi vào 37 năm trước, nhưng tâm trạng ngày nay của một chị cán bộ mặc đồ đầm ngồi trong chiếc xe hơi sang trọng với tài xế riêng chắc chắn phải khác với tâm trạng một bộ đội về già, tay trắng, chiều chiều ra ngồi quán bia chửi Đảng. Ngoài nước cũng thế, tâm trạng của những người mất cả tuối trẻ của họ trong chiến tranh, trong các trại “cải tạo”, hay mất cha mẹ, vợ chồng, con cái, anh chị em trong các chuyến vượt biên thảm khốc chắc chắn phải khác với tâm trạng của một số gia đình đánh cá trước đây rất nghèo khổ. Ngày xưa, những gia đình này cả làng họ không có lấy một y tá, ngày nay họ cật lực làm ăn trên đất Mỹ, nuôi con ăn học, có gia đình có đến 3, 4 đứa con hành nghề bác sĩ. Thỉnh thoảng, họ về thăm làng cũ, giúp xây nhà thương, trường học, xây lại mồ mả ông bà, xây lại nhà cửa của cha mẹ thành những biệt thự sang trọng mà nhiều người sống chỉ nhìn thấy trong mơ. Tôi không tin ngày 30 tháng Tư chiếm một vị trí đáng kể nào trong tâm tư, tình cảm của họ. Nếu có, khó bảo nó mang ý nghĩa của một thảm kịch. Với những trẻ em dưới 13 tuổi khi chiến tranh chấm dứt, có thể có ít nhiều dao động vào lúc đó, nhưng sau 37 năm vật lộn với cuộc sống, bây giờ đang chuẩn bị cho những ngày hưu trí không còn xa, 30 tháng 4 chắc chỉ còn là một dấu ấn mờ nhạt. Thành phần này chiếm đa số của dân tộc.

Tâm trạng của tôi vào những ngày đó của 37 năm xưa đơn giản chỉ là tâm trạng của một anh nhà giáo thuộc diện quân nhân biệt phái, mang nhiều mơ ước cho tương lai như bao con người bình thường khác. Bỗng dưng, thấy mình thuộc phe bại trận, và bao ước mơ tan thành mây khói. Tệ hơn, khi nhìn quanh không thấy một cấp lớn nào, quân sự hay dân sự. Cũng không thấy có bao nhiêu bạn bè còn lại. Những ngày tiếp theo đó được nghe kể về cái chết của tướng Nguyễn Khoa Nam. Thêm cảm giác hụt hẫng. Cho đến lúc đó, Vùng 4 vẫn là niềm hy vọng sau cùng, dù mỏng manh, cho cả nước. Miền Nam có một triệu quân. Cho đến ngày 30 tháng Tư, 1975, Vùng 4 gần như không có thiệt hại quân sự gì đáng kể. Dưới quyền tướng Nguyễn Khoa Nam, chắc chắn phải có ít nhất một trăm ngàn quân. Ông không cho phép quân nhân dưới quyền rời bỏ nhiệm sở. Thực tế như thế nào, chúng ta đã biết. Tôi cố hình dung tâm trạng ông vào những ngày đó, và cái vắng lặng kinh hoàng ông cảm nhận được. Tâm trạng của ông phải khác tôi nhiều lắm. Nỗi đau lớn gấp trăm ngàn lần. Ý nghĩa của ngày đó đối với ông thật sự như thế nào khó ai biết, nhưng chắc chắn nó không giống với bất cứ ai trong chúng ta.

Thời gian qua, bao nhiêu đổi thay, bao nhiêu biến cố dồn dập đến trên thế giới, và bao nhiêu sự thật phơi bày trên đất nước, tôi không còn nhìn về ngày 30 tháng 4 như xưa nữa. Bây giờ, với tôi, “30 tháng Tư, 1975” là ngày khởi đầu cho một sự sụp đổ thê thảm, một hình thức khác của bại trận, của chủ nghĩa Cộng Sản tại Việt Nam, tại Đông Âu, tại các nước Liên Xô cũ, và tại nhiều nơi khác trên thế giới.

Tôi tin rằng nhiều người Việt khác cũng giống tôi, nhìn ý nghĩa của ngày 30 tháng Tư 1975 không còn giống xưa. Tâm trạng của họ vào những ngày này mỗi năm cũng dần dần đổi khác. Ngày nay, những khẩu hiệu, những cờ quạt, những lời hô hào trên máy vi âm, cùng với những suy nghĩ phát đi từ vị trí những người trong một cuộc chiến đã chấm dứt lâu rồi, được nói ra cũng đã lâu rồi, có thể hay, có thể dở, có thể đúng, có thể sai. Tuy nhiên, tất cả những cái đó khó thể phản ảnh những suy nghĩ, những vui buồn, những lo âu, những phấn đấu thật sự của đại đa số dân tộc ngày hôm nay. Tôi muốn nghĩ nhiều hơn đến những vấn nạn, những cuộc chiến mới, không súng đạn nhưng đầy cam go đang xẩy ra và những gì sẽ xẩy tới cho dân tộc.

Ngày nay, chủ nghĩa Cộng Sản đã đại bại, đã tiêu ma ngay cả trong lòng những cán bộ mà cả tuổi trẻ họ đã sống chết cho lý tưởng Cộng Sản. Nhưng cái biến chứng phát sinh từ sự đại bại đó rất nhiều và khó lường. Vấn nạn lớn nhất là lối cai trị đi ngược hoàn toàn với sự tiến bộ và những xu hướng nhân bản của thời đại, vẫn tiếp tục tồn tại. Một vấn nạn khác của dân tộc là chữ “Cộng Sản” vẫn tiếp tục được dùng để sống dối trá với nhau. Trong nước, để vinh danh, xưng tụng, dạy dỗ, hô hào. Ngoài nước, để chụp mũ, đập phá. Rất khó để bảo rằng dân tộc Việt Nam, và đặc biệt giới trẻ Việt Nam, không có những khát vọng về dân chủ, tự do và khát vọng được sống một đời có phẩm cách, như rất nhiều dân tộc khác trên hoàn cầu. Giới trẻ Việt Nam ngày nay thực sự rất thông minh, có sức sống mãnh liệt, và biết khá rõ đời sống những người trẻ như họ ở ngoài nước. Thế nhưng, những bài học lạnh người về khả năng đàn áp của chính quyền, những kinh nghiệm sờ sờ về hậu quả bi thảm của nói thật, sống thật, cũng như kinh nghiệm để cá nhân tồn tại đã có từ thời thực dân và trải dài cho đến nay, đã khiến cả nước phát triển rất cao một khả năng ít thấy ở những nơi nào khác trên thế giới. Đó là loại khả năng chúng ta thấy hằng ngày trên các đường phố ở Sài Gòn hay Hà Nội, qua cách chạy xe của mọi người. Khả năng “Lách”. Người có quyền hành, lách theo cách của kẻ có quyền, kể cả nhân danh vô sản để sống như tư bản, để vẫn có thể vơ vét, hưởng thụ tận cùng, và vẫn tiếp tục có quyền. Người dân thường, lách để tồn tại, để có thu nhập cao hơn, để có cuộc sống tốt hơn mà không đụng chạm ai. Thế nhưng, vẫn không nên xem thường những khát vọng của từng con người nhỏ bé cùng với những nỗ lực dù rất khác nhau để làm đẹp đời sống. Cũng không nên coi nhẹ những bất mãn rất bình thường của họ mà nếu nhìn ở từng người trông chẳng có nghĩa lý gì. Khó ai dám nói là tất cả, vào một ngày nào đó, sẽ không cộng hưởng với nhau để tạo nên một đổi thay vô cùng lớn. Dĩ nhiên, đừng hy vọng đi tìm một đổi thay như ta muốn thấy ngay sau thời điểm 1975. Con người ngày hôm nay, kể cả con người Việt Nam, về hiểu biết, về khát vọng, khác xưa nhiều lắm. Thế giới cũng đã hoàn toàn đổi thay và nhỏ đi.

Bây giờ, xin trở lại với vài câu hỏi khác của Nguyễn Thị Thanh Bình.

Về mấy câu nói của các ông lãnh tụ như Lê Duẩn, Võ Văn Kiệt, tôi đề nghị chúng ta không nên phí thì giờ bàn cãi. Mấy ông lãnh tụ của đảng Cộng Sản, hay xuất thân từ đảng Cộng Sản, phần đông có khả năng lớn về hài kịch. Ở Nga, ông Putin trổ tài ở trần, cỡi ngựa, đấu kiếm, vật lộn,… Ở Việt Nam, ông chủ tịch nước đi qua Cuba nói cho dân Cuba biết “Việt Nam và Cuba thay phiên nhau canh giữ hòa bình thế giới, Việt Nam ngủ, Cuba thức…”. Tài hài kịch của họ biểu lộ rõ ngay cả khi họ cố đóng vai “đào thương” trong bi kịch, như cảnh đấm ngực nhận lỗi của ông “Trần Dân Tiên” sau Cải Cách Ruộng Đất chẳng hạn.

Về câu hỏi “người cầm bút phải làm thế nào để có thể băng bó vết thương chung của dân tộc?”, tôi xin mượn chuyện Nhật Bản để góp ý. Cuộc bại trận ê chề nhất trong lịch sử của Nhật Bản xẩy ra vào 1945. Sau đó, nước Nhật có nhiều nhà văn được thế giới biết tiếng và nể trọng, đáng kể nhất là Yasunari Kawabata (giải Nobel văn chương 1968), Yukio Mishima (tác giả tiểu thuyết Kim Các Tự), và Kenzaburo Oe (giải Nobel văn chương 1994). Cả ba có quan niệm xây dựng tác phẩm khác nhau. Ở ngoài đời, họ biểu lộ nhận thức về chính trị, xã hội cũng hoàn toàn khác nhau. Mishima và Oe khác nhau như nước với lửa. Thế nhưng, tác phẩm của họ đều lớn, làm lớn sự nghiệp riêng của họ, làm văn học Nhật Bản lớn hơn, và làm dân tộc Nhật lớn hơn. Nhưng, không thấy ai đề ra hay hô hào trách nhiệm băng bó vết thương chung của dân tộc. Kenzaburo Oe còn ngược lại, đâm xoáy vào những vết thương kinh hoàng mà người Nhật muốn quên, những vết thương mà nước Nhật gây ra cho thế giới, mà quân đội Nhật đã gây ra cho chính dân họ. Tôi nghĩ, khi xây dựng tác phẩm, nhà văn cứ sống hết lòng, sống thật với mình, nghĩ sao cũng được. Không có gì sai khi người đọc cảm được chất thép trong một bài thơ hay. Nhưng, hô hào hay chủ trương “trong thơ phải có thép”, hay trao truyền một trách nhiệm lịch sử cho nhà văn lại là chuyện rất khác. Chuyện này, các ông Hồ Chí Minh và Tố Hữu giỏi lắm. Và, đại họa cho văn học và cho cả dân tộc cũng phát sinh từ đó.

TRƯƠNG VŨ

Maryland, tháng 5, 2012

Một Thoáng Hương xưa. Trần Thị Nguyệt Mai

Saigon. Tranh Đặng Kim Long

Nhắm mắt cho tôi tìm một thoáng hương xưa

Cho tôi về đường cũ nên thơ…

(Nửa hồn thương đau –  Nhạc: Phạm Đình Chương – Ý thơ: Thanh Tâm Tuyền)

Vâng, tôi đang nhắm mắt thả hồn mình về ngày xưa yêu dấu ở Sài Gòn… Thuở mắt môi còn nồng hương sách vở. Thuở còn là cô bé nhỏ tóc bum-bê hạnh phúc bên gia đình và bạn bè yêu dấu. Làm sao mà quên được những ngày ấy… Này là khu Đa Kao, nơi nhà và trường tôi ở đó. Nơi đó, tôi có Kim Phụng, cô bạn cùng lớp, ngồi cạnh nhau, rất xinh. Hai mắt to và đen láy. Tóc dài, thắt bím. Giờ ra chơi nào chúng tôi cũng vào quán bán bánh kẹo trong trường để mua quà ăn với nhau. Phụng nói hai đứa mình thân nhau như vầy hoài nghen. Tôi sung sướng gật đầu. Giờ tan học, Phụng có mẹ đến đón về. Còn tôi, vì nhà gần nên đi bộ. (Thời đó xe cộ rất ít chứ không như bây giờ, nên học sinh tiểu học tự đi và về một mình chứ không cần có người lớn đưa đón). Từ trường tiểu học Đinh Tiên Hoàng (nhìn sang bên kia đường là quán “Mì Cây Nhãn” nổi tiếng một thời) ra, tôi sẽ rẽ trái đi về hướng đường Nguyễn Phi Khanh. Đến ngã tư Đinh Tiên Hoàng – Phan Thanh Giản thì dễ rồi vì có đèn giao thông. Tôi sẽ đi ngang qua rạp hát Asam, tiệm thuốc tây của dược sĩ Tống Lịch Cường, tiệm tạp hóa Mai Loan mà người chủ là bạn của bà ngoại tôi, nhà sách Chí Công. Ngang qua con đường nhỏ Huỳnh Khương Ninh, sẽ đến tiệm bánh ngọt Thanh Hương, rồi đến tiệm vàng Kim Phát, tiệm tạp hóa Chánh Long, tiệm bánh Thuận Xương… Thỉnh thoảng gặp bác Quý, bạn của mẹ tôi, đi công việc về, thế nào bác cũng bảo chú xích lô dừng lại cho tôi lên xe về nhà. Còn như không gặp bác, tôi sẽ phải băng qua ngã ba Đinh Tiên Hoàng – Hiền Vương – Nguyễn Phi Khanh. Sẽ đi ngang qua quán cà phê của cô Chi mà giờ đây tôi mới biết là một quán nổi tiếng có nhiều văn nghệ sĩ hay đến. Gần đó là văn phòng bói toán của cụ Ba La, rồi đến một tiệm bán tạp hóa. Đi một chút nữa là đến con hẻm có hai dãy nhà độ mươi – mười hai căn, mà nhà tôi ở căn cuối dãy bên phải. Đó là một cái xóm mà tình bạn bè và láng giềng rất thân thiện, hòa hợp, chẳng bao giờ nghe tiếng chửi lộn hay cãi vã. Tôi hay chơi banh đũa, nhảy dây hay nhảy cò cò với Marie, Nicole – hai chị em lai Pháp, chị Loan và Liên – con thầy Hiệu trưởng Lương Lê Đồng của trường Huỳnh Khương Ninh. Còn như chơi u và chơi trốn tìm thì có thêm hai anh em Sáng và Lợi, con của thầy cảnh sát ở xéo bên nhà. Trong xóm còn có nhà của cầu thủ Tam Lang thời còn độc thân – chú mướn nhà ở chung với ba người bạn. Cùng xóm, có một bác là bố của các anh Thụy và Tước (tôi đã quên tên bác), là họ hàng với gia đình nữ nghệ sĩ Kim Chung, nên người trong xóm thường nhờ bác mua vé giùm khi muốn đi xem cải lương. Tôi yêu những buổi trưa với những gánh hàng rong rao tiếng ngân nga: “Ai… chè đậu xanh đường cát nước dừa… hôn?”, “Ai… hột ‘dzịt’ lộn… hôn?”… Buổi tối thì có hàng mía “glassée” và mía hấp, nhưng tôi yêu thích nhất là món chè mè đen của bà Tàu già thường rao với giọng lơ lớ: “Chí… mà… phù”. Thỉnh thoảng ba chở hai chị em tôi bằng chiếc Vespa ra Sài Gòn ghé bến Bạch Đằng hóng mát, nhìn những con tàu lênh đênh trên sóng nước, rồi ghé tiệm Viễn Đông uống nước mía và ăn món phá lấu ghim tăm của ông Tàu gần đó. Còn mẹ thì cho tôi đi chợ Sài Gòn những khi cần mua sắm thêm. Thế nào mẹ cũng dắt đi ăn món suông hoặc bún thịt nướng, rồi ăn chè đậu ngự, chè khoai,… món nào cũng hấp dẫn. Tôi còn nhớ những dịp gần Tết, thường có những gian hàng khuyến mại, mà lớn và vẫn còn ăn sâu trong đầu óc của tôi hiện nay là gian hàng kem đánh răng của “anh Bảy chà” Hynos với hình ảnh của một người da đen cùng nụ cười tươi tắn khoe hàm răng trắng bóc.

Lớn lên, tôi đã biết yêu những con đường “cây dài bóng mát”, có lá me bay thơ mộng như đường Phùng Khắc Khoan, Gia Long, Nguyễn Du, Duy Tân… Những buổi cuối tuần ra Lê Lợi, áo dài tung bay trên phố, nắng vàng đượm nồng trên môi, vào nhà sách Khai Trí rất lớn với biết bao nhiêu sách vở. Bên kia đường là những quán bán sách, nhạc… mà mọi người cũng thường ghé đến. Nhớ ngôi trường Luật đường Duy Tân. Nhớ những ngày ôn bài ở nhà Lương Hương, hai đứa đói bụng xuống bếp lục cơm nguội ăn mà vẫn thấy rất ngon. Nhớ thời gian học lớp “Trung Tâm Huấn Luyện Chuyên Môn Ngân Hàng” trong trường Lê Quý Đôn, sân trường đẹp tuyệt vời với những hàng cây xanh cao. Cũng chính nơi đây, những ngày cuối cùng của tháng 4 năm 1975, bạn bè đã gặp nhau và chia sẻ về vận nước. Rồi ly tán và chẳng bao giờ còn gặp lại…

Sài Gòn của tôi êm ả và thanh bình quá. Tuy nó không có núi đồi trùng điệp lãng đãng khói sương thơ mộng như Đà Lạt, hay những bãi biển dài ngút mắt mà nước màu trong xanh như ngọc thạch quyến rũ hồn người như Phan Thiết, Nha Trang,…  mà sao đối với tôi Sài Gòn vẫn tuyệt đẹp. Hình ảnh của một cô thiếu nữ đầy sức sống. Nó là thủ đô văn hóa của Việt Nam như nhà văn Mai Thảo đã khẳng định một cách trang trọng trên tạp chí Sáng Tạo trong số đầu tiên, tháng 10 năm 1956. Và nó là chứng nhân của buổi sáng ngày 30-4-75 Trung-Tá Cảnh-Sát Nguyễn-Văn-Long đã uy dũng tuẫn tiết dưới chân tượng đài Thủy quân lục chiến. Cũng như, sau lệnh đầu hàng của tướng Dương văn Minh, một tiểu đội nhảy dù “vẫn trật tự lầm lũi theo hàng một tiến về hướng Dinh Độc Lập… Có điều gì đó rất thiết thân và thiêng liêng ràng buộc giúp họ thắng mọi sợ hãi trong nỗi sống chết không rời” mà nhà văn Ngô Thế Vinh đã kể lại  trong cuốn Mặt Trận Ở Sài Gòn (Nxb Văn Nghệ 1996).

Tôi đã sống trong một cái tháp ngà. Tôi đã quá ích kỷ, không để ý gì đến chung quanh, đến những người lính. Nên tôi đã cảm thấy tim tôi như thắt lại, khi có dịp đọc những truyện ngắn, những bút ký… của các nhà văn Trần Hoài Thư, Phan Nhật Nam, … Những người lính phải dầm mình dưới cơn mưa lạnh đêm vọng Giáng Sinh trong truyện Nay Lát của THT, cái chết của Trung tá Nguyễn Đình Bảo – Người Ở Lại Charlie – trong “Mùa Hè Đỏ Lửa” của PNN hay anh khinh binh Võ Hồng Nga, biệt danh “Trâu Điên” trong truyện Ngày Thanh Xuân của THT, và những trận đánh khốc liệt ở An Lộc, Bình Long, Cổ Thành Quảng Trị, Kỳ Sơn… đẫm biết bao nhiêu xương máu, mồ hôi, nước mắt của các anh để giữ cho Sài Gòn được bình yên.

Kỳ Sơn đồi trọc chim không đậu

Đại đội đi, một nửa không về

Lớp lớp người nhào lên, ngã gục

Đạn sủi bờ sủi đá, u mê

(Kỳ Sơn – Trần Hoài Thư)

Cám ơn các anh đã cho em có dịp biết được những hy sinh gian khổ của cha anh mình trên những chiến trường miền Nam. Để chúng em và người dân miền Nam có được những ngày hạnh phúc mà mỗi lần nhớ lại ai cũng phải ngậm ngùi thương tiếc. Một chế độ tự do để sách báo và văn học nghệ thuật phát triển, người cày có ruộng, người dân có nhà. Một chế độ không đi cướp bóc nhà dân để làm tài sản của riêng cho cán bộ lãnh đạo. Không lấy phần đất ruộng thượng đẳng điền để xây dựng nhà máy. Không phá bỏ những cánh rừng bạt ngàn ở Tây Nguyên có nhiệm vụ ngăn giữ đất đai và bảo vệ môi trường. Không đem đất đai của ông cha đi bán cho “người anh em môi hở răng lạnh”. Không xóa đi những di tích lịch sử quý báu như Lăng Cha Cả (Sài Gòn) một biểu tượng của kiến trúc Á Đông xưa, hay tuyến đường xe lửa răng cưa quý hiếm đoạn Sông Pha – Đà Lạt do Công ty hỏa xa Pháp xây dựng với đầu máy mua của Thụy Sĩ và của Đức. Và còn nhiều cái không khác nữa…

Em xin được tỏ bày lòng biết ơn, dù đã rất muộn màng, đến tất cả Các Anh, những người Chiến Sĩ của Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa kính yêu.

TRẦN THỊ NGUYỆT MAI

tháng 4 năm 2015

Nguồn: https://tranthinguyetmai.wordpress.com/

Chiều qua ngõ blues. nguyễnxuânthiệp

Blues & Jazz Alley

Chiều

georgetown

chiều của mây biển. tháng tư. và những cánh bướm monarch. bay về trong trí nhớ

cùng với đinh cường

đi qua ngõ blues & jazz alley. gõ nhịp tim trên đá

tôi muốn nói. tôi muốn nói. với người nhạc công da đen. đến từ new orleans

hãy thổi lên

trên chiếc kèn đồng

một tấu khúc

cho quê hương tôi một ngày của tháng tư

của đọa đày

nước mắt

của bông hướng dương tàn phai

người không dám nói với người

tiếng hàng cây kêu. bóng quạ

rạng đông. mặt trời bị treo cổ. trên bức tường nhà hát lớn

người ca sỹ bỏ đi

người thi sỹ bỏ đi

vỉa hè đầy lá rụng

hãy tấu lên

khúc ly biệt

cho những người không về

giờ này

khóc trong quán cà phê la ruche

trên cầu longfellow

ở quảng trường times square

điệu kèn. của khúc elegy

cho tôi. cho nhiều người

chiều qua ngõ blues. hồn xanh xao

NGUYỄN XUÂN THIỆP