ĐỌC LẠI ‘KHI LOÀI SÂU BIẾT KHÓC’ CỦA HOÀNG THỊ BÍCH TI

Lương Thư Trung

Bìa Khi Loài Sâu Biết Khóc

Bạn ơi, nhớ hồi ấy, năm 2004, nhóm văn Nghệ Boston, tổ chức giới thiệu sách của bốn tác giả nữ gồm có Nguyễn Thị Thanh Bình (Virginia), Thu Thuyền (Dallas, Texas), Hạ Uyên (Boston) và Hoàng Thị Bích Ti (Virginia). Tôi có mua tập truyện dài “Khi Loài Sâu Biết Khóc” của Hoàng Thị Bích Ti. Vậy mà rồi, mới đó mà cũng đã lâu rồi, có tới mười bốn năm!

Từ trái: Nhà thơ Triều Hoa Đại (Florida), nhà văn Song Thao (Montréal, Canada),

nhà văn Hoàng Thị Bích Ti (Virginia), nhà thơ Phan Xuân Sinh (Boston) và nhà thơ Nguyễn Xuân Thiệp (Dallas, Texas).(Hình nơi trang nhà của nhà văn Song Thao, năm 2004).

Nhớ lần đó, mới nghe cái tựa sách thôi, tôi đã nghĩ làm gì có loài sâu nào biết khóc? Có lẽ vì phụ nữ có thêm giác quan thứ sáu, nên mới nghe ra được tiếng khóc của một loài sâu! Bởi lẽ giản dị là, nếu một người con trai viết văn, chắc gì họ đã khóc dù khóc cho một cuộc tình không trọn của chính họ, nói gì nghe được tiếng khóc của một loài sâu? Cái giới tính, nam và nữ, trong nghề viết văn nó lộ ra từ cái tựa rất ư sướt mướt và buồn thảm ấy! Và rồi, một truyện dài không có lời màu mè gì ở ngay trang đầu tiên của Chương Một, bắt đầu bằng một màu vàng của màu lá tháng mười:

“Tháng mười, lá vàng ơi là vàng…”

Bạn thấy chưa? Bạn đọc được ở đâu đó một nhà văn con trai nào nhập đề bằng một màu vàng đầy hấp dẫn như vậy lần nào không? Rồi, xin mời bạn theo bàn tay chỉ của tác giả lướt qua một chút không gian của mùa lá tháng Mười:

“Khoảng giữa tháng, lá đổi màu thật nhanh. Mới vài ngày trước đây cây còn xanh lá. Qua vài trận mưa, trời trở lạnh, cỏ cây bắt đầu nhợt nhạt như người đang kiệt sức. Lá vàng võ, ủ ê. Thoắt đi vài hôm, lá ngã sang một màu đỏ bầm, vàng ráng. Rừng phong rực rỡ như nàng vương phi trong tà áo ngũ sắc, từ tạ quân vương lần cuối cùng trước khi lui vào chốn lãnh cung. Bầy chim phản trắc, bỏ rừng đi gần hết. Những chú nai con thấp thoáng bên ven rừng. Thỉnh thoảng có con nằm chết một mình bên lề xa lộ. Cái chết đến bất chợt ở chỗ không ngờ. Trong sân nhà ai, chiếc kén sâu tiêu điều treo lơ lửng trên cành đào khô. Những con sâu bỏ cành, tìm chỗ trú hay đã hóa thân thành đàn bướm nhỏ từ Xuân trước.” (KLSBK, trang 7)

Thê rồi qua đó, bạn sẽ theo dõi suốt 247 trang sách qua 26 chương với các nhân vật cả đàn ông lẫn đàn bà, mỗi người mỗi nét! Nào là Huệ với ông chồng người Mỹ có cái tên là Wayne, và cái cách quen-quen ưa gọi chồng bằng “thằng” hoặc bằng “nó” với một cách nói chuyện rất ư bình dân, nghĩ sao nói vậy mà tác giả gọi cách nói như vậy là một thứ “ngôn ngữ trống không” mà rất thương người khốn khó:

“Cô thường bắt đầu bằng những câu như: “Biết hôn? Hôm qua, … biết hôn? Hồi đó nhà mình nghèo lắm. Cơm hổng có mà ăn. Bà già nuôi hổng nổi mới giao cho người bà con nuôi giùm. Nuôi giùm cái búa! Ở đợ không công thì có! Vậy mà tối ngày cứ bị thằng con của bà chủ hăm he đánh hoài! Hôm nào nó khảo không ra tiền của mẹ nó là nó kiếm chuyện! Biết hôn? Có bữa nó đánh chảy máu đầu, máu ra lênh láng. Bà già sợ có ngày ông quí tử đi tù nên đưa mình đi ở cho người khác. Mấy người này giàu ghê lắm Ngâu ơi! Họ có phòng cho Mỹ thuê. Tưởng được yên thân rồi, vậy mà … Biết hôn? Bữa đó đang đi làm bị thằng Mỹ già nó hãm. Hãm xong nó cho mấy đồng bạc rồi đuổi về. Hồi đó sao mà ngu ghê Ngâu ơi! Hổng biết gì hết trơn hết trọi. Đâu biết mất trinh là cái gì đâu, cứ tưởng là có tháng! Rồi cũng xong! Sống lây lất một thời gian thì gặp thằng Wayne, nó đem về Mỹ luôn. Đẻ cho nó hai đứa con… Vậy mà cũng sống với nó cũng cả chục năm trời! (KLSBK, trang 17)

Rồi một nhân vật nữa là Ngâu, một người con gái có cha là ông Thanh nhưng không gọi cha bằng Ba mà lại gọi bằng “bác”, sau này yêu thương Đính, một người đàn ông có vợ là bà Mai còn bên quê nhà để rồi cuộc tình ngang trái ấy làm cho Ngâu bao phen phải lụy vì tình. Còn ông Thanh, ba của Ngâu, trong vai người chồng hờ của bà Ánh trong một chuyến vượt biển khi bị bọn hải tặc hãm hiếp, nhiều lần ông van lạy bọn đàn ông cướp biển buông tha cho người đàn bà đẹp ấy nhưng rồi ông cũng bất lực nhìn cảnh bọn quỷ dữ hãm hại người!

Thêm nữa, nhân vật có tên Lâm, còn trẻ mà dường như bị bịnh trầm cảm nặng, mà nguyên do là có lần ông chứng kiến cảnh cha mình bị người ta kéo lê trên boong tàu, trên đường tị nạn, tác giả viết:

“Chị biết không? Chúng nó hô hoán lên là bố tôi ăn cắp vàng của nó. Thế là mấy thằng quân cảnh Mỹ ào đến bắt bố tôi. Chúng trói quặp ông lại, tròng vô cổ ông tấm bảng lớn với hàng chữ đỏ: “Kẻ cắp!” (…) Bố tôi là một người vô tội! Vậy mà tôi không giúp được ông. Không thể giải oan cho ông. Tôi là một thằng con trai bất tài! Còn bố tôi? Thanh liêm một đời, trong sạch một đời rồi rốt cuộc cũng bị chiến tranh làm cho hoen ố!” (KLSBK, trang 47)

Ngoài ra, còn có thêm vài nhân vật phụ như ông Mục sư nhà thờ, như Helen, Jack, David, Paul, vợ chồng Hoành &Thu, ông Phong ba của Hoành và cũng là ba chồng của Thu, rồi còn có Tuấn, Đạt, Khuê trong nhóm được gọi là tạp chí “Thân Hữu” vân … vân…

Tất cả những nhân vật trong truyện như tôi vừa lướt qua một chút được tác giả cho chảy tràn lên biển đời đầy bão dông, dâu bể của mỗi người… Tất thảy, qua những chương sách, họ nhập vào dòng sống tha hương của những người bất chợt gặp nhau như những định mệnh của cuộc đời mà họ không có quyền chọn lựa! Dường như muốn diễn tả cho hết từng ấy những nhân vật nhiều như vừa kể có lẽ tác giả phải sống với từng nhân vật của mình rất lâu để có thể diễn tả hết những bất trắc, những nghịch cảnh, những tâm lý giữa người này với người khác đã là một điều mà, với cảm tưởng của một người đọc nhà quê già như tôi, tôi nghĩ đã là một điều rất đáng nể ở tác giả rồi!

Từ trái: Nhà thơ Tô Thùy Yên (Houston), nhà văn Thu Thuyền (Dallas),

nhà văn Hoàng Thị Bích Ti (Virginia), nhà thơ Đức Phổ (Atlanta). [Houston,

dịp giới thiệu tác phẩm Tát Cạn Đời Sông của Phan Xuân Sinh, ngày 20 tháng 7 năm 2013]

Dĩ nhiên rồi, tôi không muốn kể cho bạn nghe về cuộc sống của đôi vợ chồng Huệ & Wayne, vợ chồng mới của ông Thanh & Ánh, tình cha con giữa ông Thanh và Ngâu, cuộc tình của Ngâu & Đính, đời sống của ông Tâm, công việc mà Helen & Ngâu cùng các người khác như Jack, David làm trong nhà thơ Tin Lành của một vị Mục sư chuyên nhận các thư từ của hằng ngàn tín hữu gởi tới nhà thờ mỗi ngày mà ít người bên ngoài biết được… Và còn nhiều nhân vật phụ khác xoay quanh chủ đề mà tác giả muốn gởi gắm… Ở đây tôi chỉ muốn gợi cho bạn một vài nét khái quát về cách dựng truyện như vừa kể của tác giả, nó vừa có lớp lang, thứ tự, mà cũng vừa có những cảnh rất hợp với số phận của mỗi người mà tôi nghĩ cách bố cục như vậy là khá chặt chẽ!

Thứ đến là về phép tả cảnh và tả người. Dường như là tác giả Hoàng Thị Bích Ti có cái diễm phúc là được trời ưu ái ban cho tác giả cái chất phụ nữ với nhiều giác quan mẫn cảm cùng với cái vốn lãng mạn của tâm hồn, chẳng những tác giả đã nhìn ra được những khía cạnh tâm lý qua những cảnh đời bất trắc khác nhau ấy, mà còn quan sát được sự biến đổi của thiên nhiên trời đất qua từng mùa màng nắng sớm mưa chiều với cái man mác buồn của mùa Thu, cái lạnh cắt da của mùa Đông, cái tươi mát của mùa Xuân và cái ấm áp của mùa Hè để rồi tác giả ngồi xuống với một chút chú tâm làm cho những dòng chữ cứ thoăn thoắt chảy tràn lên từng trang sách một cách thật trôi chảy, không ngừng… Tôi không nghĩ tất cả những chương sách trong truyện dài Khi Loài Sâu Biết Khóc là hoàn toàn có thật nhưng nếu vậy thì qua tài viết truyện của Hoàng Thị Bích Ti, tôi nghĩ tác giả đã khắc họa lên được những chi tiết gần như thật vậy!

Ngoài ra, cũng xin ghi nhận thêm ở đây cái nét đặc biệt ở những câu văn đối thoại của tác giả thì hết sức tự nhiên, không gò ép… Chẳng hạn, tôi không chọn lựa trước, bất chợt tôi đang đọc mẩu đối thoại dưới đây, ở chương 25, xin ghi lại cùng bạn:

“Đặt ly cà phê xuống bàn, Helen quay xuống cười tủm tỉm, tay đặt úp một tấm ảnh xuống trước mặt Ngâu, mặt đầy vẻ bí mật. Ngâu cầm lên, lơ đãng hỏi:

“Gì thế này?”

Helen hớn hở, thúc giục:

“Xem đi.”

Ngâu lật tấm ảnh lên, tròn mắt:

“Con ai đây?”

Helen cười, mắt rạng ngời kiêu hãnh:

“Con tớ đấy!”

Ngâu ngỡ ngàng:

“Dễ thương quá! Tàu hay Thái Lan?

“Tàu. Con bé xinh quá phải không Ngâu? Con mắt sao mà nhỏ và dài như hai lá trúc. Vừa thấy hình nó là tớ thương liền.”

Ngâu cười:

“Helen muốn xin nó về nuôi à?”

Helen gật đầu, mau mắn:

“Ừ, tớ và Jack đang lo giấy tờ.”

Ngâu không tin ở tai mình:

“Jack à ? Jack cũng bằng lòng rồi sao?”

Helen cười rất tươi:

“Thế mới hay! Anh chàng còn sốt sắng hơn cả tớ nữa kia.”

Lòng khấp khởi mừng cho bạn, Ngâu cười:

“Vậy sao?”

Helen hạ giọng:

“Thật ra con bé này có một hoàn cảnh rất đáng thương. Không ai đành lòng để nó sống trong cô nhi viện, nhất là Jack. Bề ngoài anh chàng hùng hổ như con gấu nhưng tâm hồn thì lúc nào cũng bao dung và hiền như trẻ thơ. Ngâu xem, chưa đầy một tuổi mà gương mặt của nó thông minh sáng sũa làm sao…”

Ngâu vui vẻ:

“Ừ!”

(KLSBK, chương 25, trang 220)

Có lẽ bạn thấy không cần thêm bớt hoặc chấm phết lại ra sao, cho gọn hơn, và tự nhiên hơn như cách tác giả diễn tả trong mẩu đối thoại vừa rồi phải không? Riêng tôi thì tôi đành chịu, không dám sửa đổi hoặc thêm bớt một chút gì! Còn nhiều lắm những đoạn văn tiêu biểu như vừa dẫn…

Và ở chương cuối, tác giả kể:“Trên chiếc băng ghế của hai chú nhỏ ngồi với mẹ khi nãy có cặp tình nhân đang ngồi đan tay trong nhau, thì thầm những ngôn ngữ của tình yêu. Đâu ai biết rằng, khoảng nửa giờ trước đây có con sâu nhỏ đã sống trong những khoảnh khắc cực kỳ sợ hãi.” (KLSBK, trang 246). Tôi chợt nhớ có lần Helen tâm sự với Ngâu về tiếng khóc của một loài sâu:

“Khi loài sâu biết khóc là khi nỗi đau khổ của con người đã trở thành vô biên, vô vị. Thượng đế ở trên cao làm sao nghe được tiếng kêu của chúng nó phải không Ngâu? Tiếng kêu thấp lắm…, nhỏ nhoi lắm Ngâu ơi! Cúi xuống. Cúi xuống đi! Cúi xuống! Ngâu sẽ nghe được tiếng khóc của nó! Cúi xuống, Ngâu sẽ nghe được cả tiếng khóc căm lặng của chính mình!” (KLSBK, trang 146).

Có thể nói, sau khi đọc lại truyện dài “Khi Loài Sâu Biết Khóc” của Hoàng Thị Bich Ti, tôi có cảm tưởng như đây là một thể văn“tả chân tâm lý”, một loại vừa tả chân vừa chuyên chú vô phần tâm linh của con người, xem đó là động cơ quan trọng nhất, cần thiết nhất để vẽ lại những cảnh đời chìm nổi của con người cứ bị hoàn cảnh đẩy đưa, trôi giạt mãi hoài … Gắp sách lại rồi mà sao lòng tôi dường như nghe ra có chút gì nao nao về “tiếng khóc của một loài sâu”, đâu đó, quanh đây!

HAI TRẦU LƯƠNG THƯ TRUNG,

Houston, ngày 22 tháng 11-2018

(Ngày lễ Tạ Ơn)