Phovanblog.blogspot.com

P h ạ m- C ô n g- T h i ệ n &

t ậ p- t h ơ-

N G À Y-S I N H-C Ủ A -R Ắ N 

Nguyễn Phước Nguyên 

   Nguyễn Phước Nguyên là người làm thơ/viết nhạc thuộc lớp trẻ. Anh đọc nhiều và sáng tác khá đều đặn, khởi từ Tạp Chí Văn Học Liên Mạng của Phạm Chi Lan. Bài viết sau đây hoàn thành đã ngoài 20 năm, ghi lại những cảm nghĩ chân thật của một người thuộc lớp sau. Nay nhân kỷ niệm một năm ngày Phạm Công Thiện ra đi, chúng tôi đăng lại bài viết như một tưởng niệm người thi sĩ tài hoa.

   Đọc Phạm Công Thiện tôi hình dung ra một triết gia có trình độ chuyên môn rất uyên thâm, đã đi-thấy-nghe-học được cho chính mình những tư tưởng mới lạ.

Mặt Trời Không Bao Giờ Có Thực

Im Lặng Hố Thẳm

Chỉ Còn Tiếng Thơ Trên Mặt Đất

Đi Cho Hết Một Đêm Hoang Vu Trên Mặt Đất
Bay Đi Những Cơn Mưa Phùn
   Là tên những tác phẩm của Phạm Công Thiện. Tôi không phải là người chuyên nghiên cứu về triết học. Cũng không phải là một người đọc và biết nhiều về Phạm Công Thiện. Những cuốn sách của Phạm Công Thiện mà tôi đọc được đã cho tôi một ấn tượng như trên về ông - một triết gia.

   Một điều tôi không thích về những gì tôi đọc của Phạm Công Thiện - Tôi có cảm giác như ngoài mục đích ghi nhận lại tư tưởng của mình qua tác phẩm, Phạm Công Thiện muốn bắt tôi phải nhìn thấy sự hiểu biết, học vấn uyên thâm và trình độ chuyên môn của ông. Và nhất là bắt tôi phải nhìn những gì mới lạ, hay ít ra, mới lạ theo góc nhìn của ông.

   Tôi nhớ có lần tôi đọc báo Văn, lâu rồi. Đại khái Mai Thảo có viết về việc Phạm Công Thiện "diện bích" - tịnh khẩu, tịnh thực, tịnh tâm. Ấy thế mà vẫn bút đàm với Mai Thảo khi Mai Thảo ghé thăm - Đọc tới đây, tôi tự hỏi bút đàm là tịnh gì?... Thêm vào đó, Phạm Công Thiện còn cho hay là qua thời gian diện bích này, ông hy vọng sẽ làm một chuyến đi mới, đến một nơi không phải thế giới loài người?!? Tôi lại nghĩ - là làm sao - chỉ trừ khi... chết đi! Còn muốn đi chơi trong tư tưởng thì lúc nào mà chẳng được. Chịu. Không hiểu nỗi. Cũng không hỏi.

   Từ đó, tôi không đọc Phạm Công Thiện nữa. Và tôi vơ đũa cả nắm. Tất cả các tác phẩm của ông tôi đều nhìn với thái độ như trên. Đó là cái bậy của tôi.

   Cách đây năm năm, một người bạn gọi điện thoại. Sau vài câu thăm hỏi, người bạn đọc cho tôi vài đoạn thơ:

...
tôi về
tôi hiện
đèn tắt trời gió tắt trăng
chim lạ
kêu tiếng người
hố thẳm ra đời
tôi bay trên biển...

tôi trốn giặc đời

tắm trong hồn hương
trái đu đủ
trong khu vườn xưa
con rắn nhỏ...
...
gió thổi đồi thu qua đồi thông
mưa hạ ly hương nước ngược dòng
tôi đau trong tiếng gà xơ xác
một sớm bông hồng nở cửa đông          
...

tay còn ôm giữ tình yêu
tôi về phố động những chiều hư vô
đời đi trên những nấm mồ
đau tim em hát cơ hồ khăn tang...
...

quá khứ bay lên trời
hóa thành cánh chim non
tôi quì hôn lá mới
đau khổ trắng linh hồn...

   Và hỏi: Thích không? Thích quá đi chớ. Tôi hỏi: Thơ ai? Người bạn đáp: Phạm Công Thiện, Ngày Sinh Của Rắn. Người bạn lang thang khu chợ Bolsa, ghé các tiệm sách. Thấy cuốn thơ trên nằm nơi góc kẹt - bán sale. Biết lối nhìn tác phẩm Phạm Công Thiện của tôi, người bạn đã mua về đọc. Và đọc lại cho tôi nghe cả mười hai bài trong cuốn thơ trên điện thoại. 

   Hai hôm sau, cuốn thơ đến tay tôi qua Federal Express. Tiền gửi còn mắc hơn tiền cuốn thơ mua sale. Điều này làm tôi đau lòng.

   Tôi đọc Ngày Sinh Của Rắn những ngày sau khi nhận nó. Và tôi biết mình có những nhận xét sai lầm về Phạm Công Thiện - ít ra trong Thơ. Cuốn thơ được in lần đầu tại Sài Gòn năm 1966, và đã tuyệt bản sau một thời gian rất ngắn. Cuốn thơ tôi có đã được tái bản tại Hoa Kỳ với sự đồng ý của tác giả, hai mươi hai năm sau, năm 1988. Bây giờ chắc lại cũng đã mất tích.

    Tôi đọc nó với tâm trạng của một người ly hương. Tuy không hẳn là tâm trạng của một Phạm Công Thiện đang là sinh viên du học ngày trước, nhưng với tôi vẫn những xúc động bồi hồi. Mười hai bài thơ đủ thể, dài ngắn khác nhau. Các bài thơ đều có những liên hệ mật thiết, kết hợp thành một bài thơ dài. Là cái hay tiềm ẩn của cuốn thơ.

   Như tôi đã viết, tôi không biết trích giải. Đăng lại nguyên văn ở đây để làm làm sống lại những sáng tác đã đi vào quên lãng.  

Ngày Sinh Của Rắn  

I

tôi đi đông chìm

trời âm u thung lũng khô
nhiều mây chim bay không nổi

tôi đi

dưới kia sụp đổ
núi cấm nổ tôi ra
cửu long ca từ tây tạng

tôi về

tôi hiện
đèn tắt trời gió tắt trăng
chim lạ
kêu tiếng người
hố thẳm ra đời
tôi bay trên biển

II

tôi nằm cho rã chiếu cạp điều
nước chảy lên vùng phố tịch liêu
tôi nhớ một lần cây quế mọc
tôi đứng gọi hương trọn buổi chiều

III

mưa chiều thứ bảy tôi về muộn
cây khế đồi cao trổ hết bông

IV

trời mưa nữu ước cây mọc
nhớ hương trời mưa ngày tháng
nhớ hương đường hoang mái vắng
nữu ước chỉ còn hương trong giấc ngủ
tim anh tràn máu
con chim đã bay về rừng đạn
anh không còn làm tu sĩ
anh chỉ còn hương trong giấc ngủ
anh chỉ còn máu để đổ vào tim hương
đổ vào tám tách cà phê đen anh uống mỗi đêm
tại greenwich village
tại làng thi sĩ
tại đường khói bay
tại hương trong giấc ngủ
tại chiều ba mươi tết ở việt nam
bây giờ anh xa hương đến mấy đại dương xanh
mấy phương trời cỏ mọc
mấy phương trời hương khóc
hương còn ca hát
hương còn phơi áo giữa phố buồn
hương còn cười
mười năm rồi cây quế vẫn mọc trên đời anh
trên mắt anh
môi anh
trên bước chân buồn phố mẹ ngày xưa
trên bước chân chiều phố lạ hôm nay
mưa làm tóc anh thơm
mùi cây quế
giữa hồ
mọc giữa hồ quế hương
tóc anh mọc dài
che chở hương
lúc mưa rơi
lúc đông lạnh
lúc chim chiều đi mất
mưa trên phố đêm
trên quán cà phê ý đại lợi
trên chiến tranh
của quê hương
của quế hương
còn anh

V

rạng đông tôi xin thề thức dậy ba giờ sáng
đợi kinh đào chảy ngược
cửa nhỏ đóng kín
những chiếc cầu tuổi dại
mười sáu năm tôi thức trong đời
mười sáu con kinh đào không bao giờ chảy ngược
đứng ngang cầu pont-neuf
nhìn sông seine tôi thấy cửu long
paris đuổi mất mây mộng hoang đường
đập vỡ cơn điên trên triền đá sương
tôi trốn giặc đời
tắm trong hồn hương
trái đu đủ
trong khu vườn xưa
con rắn nhỏ
 
VI
tôi chấp chới
đắng giọng
giữa tháng ngày mơ mộng
nốt ruồi của hương
hay nốt ruồi của rigvéda
tôi mửa máu đen
trên nửa đêm paris
tôi giao cấu mặt trời sinh ra mặt trăng
tôi thủ dâm thượng đế sinh ra loài người
cho quế hương nằm ở nhà thương điên của trí nhớ
mặt trời có thai!
mặt trời có thai!
sinh cho tôi một đứa con trai mù mắt

VII
tôi nuốt nọc đen giữa đường guillaume apollinaire
từ xóm saint-germain-des-pres
mọc lên giáo đường hang động
cà phê biến hồn đầu thai
hoá thành một triệu con ma đen
nhảy múa trên núi lửa đầu tôi
tôi mặc đồ xanh
và mang đồng hồ da đen
tôi chứa chấp sáu ngọn lửa điên
trong sáu diêm quẹt còn rớt lại
tôi gọi hương và tôi chết giấc
tôi chạy lên trời làm rắn thâu đêm
máu đổ mưa đen
ồ cây mồng tơi
của thời trẻ dại
tôi gọi thầm
rắn cuộn tròn
tương lai

VIII

mười năm qua gió thổi đồi tây
tôi long đong theo bóng chim gầy
một sớm em về ru giấc ngủ
bông trời bay trắng cả rừng cây
gió thổi đồi tây hay đồi đông
hiu hắt quê hương bến cỏ hồng
trong mơ em vẫn còn bên cửa
tôi đứng trên đồi mây trổ bông
gió thổi đồi thu qua đồi thông
mưa hạ ly hương nước ngược dòng
tôi đau trong tiếng gà xơ xác
một sớm bông hồng nở cửa đông

IX
rắn trườn vỡ trứng chim rừng
tôi nghe tiếng hát hoang đường nửa đêm
khuya buồn tủi nhục môi em
mưa bay nhỏ nhẹ qua thềm bơ vơ
tiếng ru chín đỏ điện thờ
hoang vu tôi đứng đợi chờ chim kêu
tay còn ôm giữ tình yêu
tôi về phố động những chiều hư vô
đời đi trên những nấm mồ
đau tim em hát cơ hồ khăn tang
phố chiều tôi bước lang thang
nuôi con sông nhỏ mơ màng biển xanh
nửa đêm khói đốt đời anh
yêu em câm lặng khô cành thu đông
lời ca ru cạn dòng sông
trọn đời chạy trốn mống vòng cầu điên
bỏ mình nước chảy đồi tiên
theo con chim dại lạc miền thiên hương
về đâu thương những con đường
lê thê phố cũ nghe buồn hè xưa

X
mùa xuân bay thành khói
tôi ca hát một mình
suốt đời không biết nói
nước chảy tràn con kinh
quá khứ bay lên trời
biến thành cánh chim non
tôi quì hôn lá mới
đau khổ trắng linh hồn
hư không đổ ra khơi
kỷ niệm trôi qua cầu
bãi chiều chưa người tới
tình nhỏ quên từ lâu
xuân bay trắng núi đồi
tôi nằm ngủ mơ chim
bỗng hét lên trong tối
ngồi thức dậy bảy đêm
trời cuối năm gác trọ
đèn tắt suốt đêm dài
con chim mười năm nhỏ
bay về đậu nơi đây
hơi thở giết thời gian
bướm nằm chết thang lầu
tiếng chim ru ngày tháng
máu chảy về sông sâu
suốt đời không biết nói
tôi ngồi thức một mình
đốt thuốc lên nhìn khói
đêm rạng niềm hư linh

XI

tôi lái ô tô buýt giữa thành phố new york
mỗi ngày tôi lái ô tô buýt đi trên những con đường không người những con đường chim chết
những con đường của mỗi ngày
từ riverside drive đến broadway đến đại lộ thứ năm đến washington square
công trường nghệ sĩ tóc bay hương hát
từ greenwich village tôi đi về chinatown
mười lăm xu mỗi chuyến
xa hay gần hay mau hay chậm
tôi vẫn lái cuộc đời tôi trên những con đường quen thuộc không mây
mùa lá hay mùa kèn nửa đêm
dong buồm thổi đến honolulu lặng gió
xa việt nam đà lạt và cà phê tùng cuối năm
tôi cúi đầu trong hầm cà phê figaro nữu ước
chuyến ô tô buýt của đời tôi vẫn chạy hoài
trên những con đường mỹ châu trống rỗng
chuyến xe không về harlem đói lửa
vì mỹ châu trống rỗng trên chuyến ô tô buýt chiều nay tóc bay hương khóc
tôi vẫn lái chuyến xe này đi về đêm tối
đêm tối nữu ước là đêm tối nhà xác
tôi đốt đèn cầy để nhìn xác tôi giữa nhà mồ mỹ châu lạnh lẽo mưa đen
đêm qua tôi thấy máu đổ trong hầm xe điện irt
giữa con đường 42nd hay times square
tôi thấy việt nam ngang tàng cho mặt trời vẫn mọc trên rắn lửa
trên mái ô tô buýt chiều thu

XII
buổi chiều mưa đụng tim
mưa đụng máu
đèn đường đổ xuống nước xanh
xin hét lên rừng u minh đầu đông
tử hình trong ngục
nhốt vào trong ngục
suốt đời trong ngục
khói vóc lửa núi
nhóm nước đầu thu
xin đừng nói
lá chuối
lá me non
xanh nhà thương
ngồi trong thành phố
hoa trắng không còn
con chó đứng nhìn xe lửa mỗi ngày
chùm hoa trắng rụng một hai bông rất nhỏ
bông trắng quá nhỏ
buổi chiều ích kỷ
con đường quá dài
những cây trắc bá chùi đầu lên nghĩa địa
một người họa sĩ thất tình
nhân loại đều thất tình
nói đi thật nhiều
khoai tây
lang thang ngược vòng những vũ trụ
anh nói gì
tôi không nghe
xuống phố và lên phố
chạy hun hút qua hai nghĩa địa
cây trắc bá
chôn vùi con chó nhà ga

Phạm Công Thiện 

   Khi giới thiệu tác phẩm, tôi biết mình rất là chủ quan, không phương pháp, kém khoa học. Nhưng làm sao đây, khi mình chỉ nói đến những tác phẩm mình thích - Chủ quan là điều khó tránh.

   Tôi cũng không biết chắc chắn con rắn của Phạm Công Thiện trong Ngày Sinh Của Rắn tượng trưng cho cái gì. Chỉ có điều đọc xong cuốn thơ, tôi mường tượng ra con rắn trong vườn địa đàng của Adam và Eve ngày xưa - là hiện thân của tục lụy trần gian. Trái táo cám dỗ trong tích xưa là trái đu đủ trong thơ Phạm Công Thiện ngày nay. Tâm trạng một sinh viên từ một Việt Nam chậm tiến đi du học sang Tây Phương, là địa đàng của văn minh máy móc, của tiến bộ tư tưởng, của khai phá nghệ thuật. Ấy vậy mà ... ồ cây mồng tơi, của thời trẻ dại, tôi gọi thầm, rắn cuộn tròn, tương lai... Tôi thương quá những lời thơ đọc mà nghe quê hương bật khóc trong lòng.

   Duy chỉ có một điều hơi... bực mình khi đọc cuốn thơ này. Phạm Công Thiện nhắc đến hơi nhiều những địa danh đã đi qua. Vài lần không thấy kỳ, nhưng nhiều quá làm cho tôi có cái cảm giác tác giả đang khoe sự lịch lãm của mình với thái độ đã-đến-đã-làm (been there, done that). Xem nào: tây tạng, nữu ước, greewich village, cầu pont-neuf, sông seine, paris, đường guillaume apollinaire, xóm saint-germain-des-prés, riverside drive, broadway, đại lộ thứ năm, washington square, cà phê figaro, harlem, con đường 42nd, times square, v.v...

   Khi đọc sách hay nghe nhạc, tôi ít khi bị chi phối bởi phần hình thức trước nhất. Vậy mà khi đọc Ngày Sinh Của Rắn tôi cứ bị tác giả bắt đọc đi đọc lại hoài tên các địa danh. Nên có những khi bị... cụt hứng. Nếu không biết các địa danh này vì sao nổi tiếng thì chắc cũng đành chịu. Và cũng không hiểu tại sao phải liệt kê như vậy thì bài thơ mới vừa ý tác giả. Có lẽ tại tôi mang mặc cảm không đi đây đi đó nhiều bằng Phạm Công Thiện, nên cứ bị khựng vì tự ti.

   Nhưng nếu không bận tâm vì những địa danh trong cuốn thơ, đây là một cuốn thơ tác giả viết bằng những rung động rất thật. Tôi nhớ lúc người bạn đọc đoạn sau đây cho tôi nghe lần đầu trên điện thoại - càng đọc, giọng hắn càng nghẹn ngào - càng nghe, tâm tư tôi càng chùng xuống:

bây giờ anh xa hương đến mấy đại dương xanh
mấy phương trời cỏ mọc
mấy phương trời hương khóc
hương còn ca hát
hương còn phơi áo giữa phố buồn
hương còn cười
mười năm rồi cây quế vẫn mọc trên đời anh
trên mắt anh
môi anh
trên bước chân buồn phố mẹ ngày xưa
trên bước chân chiều phố lạ hôm nay
mưa làm tóc anh thơm
mùi cây quế
giữa hồ
mọc giữa hồ quế hương
tóc anh mọc dài
che chở hương
lúc mưa rơi
lúc đông lạnh
lúc chim chiều đi mất
mưa trên phố đêm
trên quán cà phê ý đại lợi
trên chiến tranh
của quê hương
của quế hương
còn anh

   Với tâm trạng của một kẻ ly hương hơn mười năm, tôi nghe, mà muốn khóc. Đây là lý do chính tôi thích cuốn thơ này. Và từ đó mỗi lần đọc các bài thơ theo thể tự do, tôi thường hay đọc thành tiếng những đoạn mình thích. Nếu không với bạn bè, thì đọc nghe lấy một mình. Lời thơ lắng đọng. Cảm nhận dâng cao.

   Đời sống văn minh thường làm cho ta thiếu thốn những món ăn cho tinh thần và tâm linh. Tôi nghĩ sự có mặt của thơ-văn-nhạc được bắt đầu bằng những nhu cầu đó. Vươn lên từ áp bức. Thoát ra trong khổ đau. Thăng hoa vì hạnh phúc. Cô đọng giữa tịch liêu. Là quay về cùng thương nhớ. Là cất bước với lãng quên.

   Tôi cạn nghĩ: Ngày Sinh Của Rắn, là một.

   Thăng hoa hay cô đọng.

   Quay về hoặc bước đi.

   Luôn là của riêng mình bạn đọc.

tháng 10, 1990

npn
(Nguồn: etetet)