Ngô Thế Vinh
Gửi Nguyễn Xuân Hoàng cùng với
Chị Trương Gia Vy và Các Cháu
Nếu bảo qua tuổi
70 xưa nay là hiếm, thì Nguyễn-Xuân Hoàng cũng đã bước qua tuổi 74, đó là ý niệm
tuổi tác của thế kỷ trước. Sang đến thế kỷ 21, với tiến bộ của y khoa, qua tuổi
80 nay cũng không còn là hiếm. Quen được Nguyễn-Xuân Hoàng trong hoàn cảnh nào
thì tôi không nhớ, nhưng đó là một tình bạn khá lâu năm. Khoảng giữa thập niên
1960-1970 Nguyễn-Xuân Hoàng đã cùng với Huỳnh Phan Anh, Nguyễn Đình Toàn, Đặng
Phùng Quân, Nguyễn Nhật Duật và Nguyễn Quốc Trụ chủ trương nhà xuất bản Đêm Trắng.
Họ đều ở lứa tuổi trên dưới 30, với sức sáng tác đang sung mãn với phong cách riêng
mỗi người, được coi như là nhóm “Tiểu Thuyết Mới”, với quán La Pagode như một
điểm hẹn sinh hoạt. Và tên tuổi mỗi người trong nhóm, sau này đều trở thành nhân
dáng những nhân vật tiểu thuyết của Nguyễn-Xuân Hoàng.
Giữa những năm
giông bão của cuộc chiến tranh lúc đó, thỉnh thoảng tôi được đọc và cả quen biết
họ trong những giai đoạn và các hoàn cảnh khác nhau, do rất khác về môi trường
sinh hoạt và tôi thì cũng ít có thời gian ở Sài Gòn. Ra tới hải ngoại, hai người
trong nhóm Đêm Trắng mà tôi còn giữ được mối liên lạc là Nguyễn-Xuân Hoàng và
Nguyễn Đình Toàn.
Mấy dòng viết vội
và muộn màng này chỉ là những hồi tưởng đứt đoạn để gửi tới một người bạn là Nguyễn-Xuân
Hoàng. Xong bậc trung học 1959, khởi đầu Hoàng có ý định học Y khoa, là sinh
viên PCB Đại học Khoa học Sài Gòn một năm, thấy ngành học không thích hợp,
Hoàng chuyển sang học ban Triết, Đại học Đà Lạt, sau Hoàng Ngọc Biên một năm. Tốt
nghiệp 1962, là giáo sư
Triết trung học Ngô Quyền ở Biên
Hoà một niên
khoá và rồi được thuyên chuyển về trường Petrus Ký Sài Gòn cho tới 1975.
Nhưng Nguyễn- Xuân Hoàng lại được biết tới nhiều hơn như một nhà văn một nhà
báo tên tuổi từ những năm 1970. Hoàng là tổng thư ký tạp chí Văn Sài Gòn từ
1972, tiếp nối Trần Phong Giao, cùng với những tác phẩm đã xuất bản gồm tuyển tập truyện ngắn:
Mù Sương, Sinh Nhật; tuỳ bút: Bất Cứ Lúc Nào Bất Cứ Ở Đâu; tạp ghi: Ý Nghĩ Trên
Cỏ; và hai truyện dài: Khu Rừng Hực Lửa, Kẻ Tà Đạo…
Sau 1975, bị kẹt
lại và như mọi người, Hoàng cũng trải qua những năm tháng thăng trầm theo vận
nước, nhưng rồi cuối cùng 10 năm sau, Hoàng và gia đình cũng tới được đất nước Mỹ
1985. Không còn là nhà giáo, Hoàng sinh hoạt toàn thời gian trong lãnh vực báo
chí và văn học: tổng thư ký hai tờ nhật báo Người Việt California (1986-1997) và
tạp chí Thế Kỷ 21 (1989-1994), trong ban chủ biên tạp chí Văn Học cùng với nhà
văn Nguyễn Mộng Giác, sau đó kiêm thêm chủ bút tạp chí Văn chuyển tay từ nhà
văn Mai Thảo 1996. Tưởng cũng nên nói thêm tờ báo Văn này đã khiến vợ chồng
Nguyễn Xuân Hoàng mang món nợ không nhỏ với cơ sở in báo Văn, mà mãi lâu mới trang trải hết. Tác phẩm Nguyễn-Xuân
Hoàng do anh Từ Mẫn Võ Thắng Tiết, giám đốc nhà Văn Nghệ xuất bản ở hải ngoại gồm
các tập truyện và tuỳ bút: Căn Nhà Ngói Đỏ, và hai truyện dài trong bộ trường
thiên ba tập [trilogy]: Người Đi Trên Mây, Bụi và Rác…
Năm 1996, di
chuyển theo công việc mới, San Jose thung lũng hoa vàng là chặng định cư cuối
cùng của hai vợ chồng Hoàng. Nguyễn-Xuân Hoàng vẫn sinh hoạt báo chí toàn thời
gian, ban đầu với chức vụ tổng thư ký tuần báo Việt Mercury thuộc San Jose
Mercury News và sau đó là chủ bút tờ tuần báo Việt Tribune như một “family show” của hai vợ chồng Nguyễn-Xuân
Hoàng – Trương Gia Vy cho tới nay. Quen
biết thân thiết với vợ chồng Peter Zinoman Nguyệt Cầm, dịch giả Số Đỏ / Dumb Luck của Vũ Trọng Phụng; Hoàng
được mời làm lecturer thỉnh giảng cho môn Văn học Việt
Nam đương đại tại
UC Berkeley.
Nguyễn-Xuân Hoàng và
Ngô Thế Vinh
tại toà soạn Việt Tribune 2008; photo by
Trương Gia Vy
Nguyễn-Xuân
Hoàng rất quảng giao, mặc dù anh luôn than là ít bạn. Cũng vì vậy mà các bạn thân
đặt tên cho anh là Nguyễn Đông Hoàng. Và khi biết bạn mình ngã bệnh, đã có rất
nhiều học trò cũ và bằng hữu đến thăm và
cả viết về Nguyễn-Xuân Hoàng, một số bài đã được Phùng Nguyễn cho phổ biến trên
Da Màu trong nhiều tuần lễ, số trang viết ấy đủ cho chiều dày của một cuốn
sách.
Từ ngày Trịnh Y
Thư báo tin cho biết căn bệnh của Nguyễn-Xuân Hoàng, vậy mà cũng đã gần 12
tháng. Các tin tức về sức khoẻ và bệnh tình của Hoàng tôi được biết hoặc trực
tiếp từ Nguyễn-Xuân Hoàng hoặc qua hai người bạn Phùng Nguyễn và Trịnh Y Thư.
Trước đó, cũng khoảng
3 năm, Nguyễn-Xuân Hoàng thường kêu đau
lưng, đối với người bệnh ở lứa tuổi ngoài 70 như Hoàng thì một chẩn đoán thông
thường của bác sĩ gia đình là đau lưng do “thoái hoá cột sống”. Tới một giai đoạn
đau nhiều hơn, bác sĩ cho chụp lại hình quang tuyến cột sống, cũng vẫn với chẩn
đoán như trên. Nhưng vì lần này bác sĩ quang tuyến thấy có những đốm trắng như
miểng kim loại quanh cột sống nên đã hỏi là Hoàng có bị thương do miểng đạn ngoài
chiến trận khi còn ở Việt Nam hay không, Hoàng xác nhận là không.
Tới một giai đoạn
mà các thuốc chống viêm giảm đau kể cả opiates
cũng không còn mấy hiệu quả thì Hoàng được gửi vào một bệnh viện, để qua một loạt
các thử nghiệm và cuối cùng với chẩn đoán là Hoàng bị một căn bệnh khá hiếm: sarcoma ở sống lưng; sarcoma là loại bướu
ung thư mô liên kết/ connective tissue
như xương, sụn, mô mỡ, bắp thịt, mạch máu…
Có lẽ đây là một
chẩn đoán “không sớm” nếu không muốn nói là khá trễ, và cũng từ đây Hoàng được
chuyển sang một bệnh viện chuyên khoa thuộc Đại học Stanford. Không được tiếp cận
với hồ sơ bệnh lý của Hoàng, nhưng được biết Hoàng cũng đã trải qua các giai đoạn
trị liệu như hoá trị / chemotherapy,
xạ trị / radiation therapy và nhưng
hình như Hoàng không còn ở giai đoạn sớm để được điều trị phẫu thuật / surgery. Nguyễn-Xuân Hoàng rất can đảm
đi hết “đoạn đường chiến binh” đã đi tới bước cuối cùng của các phương thức điều
trị, dĩ nhiên với không ít những chịu đựng do các tác dụng phụ / side-effects.
Trong suốt thời
gian ngã bệnh, và cả mới đây thôi, trong giai đoạn 6 tuần được chuyển sang khu phục
hồi của bệnh viện, Nguyễn-Xuân Hoàng vẫn không ngừng làm việc với laptop và cell phone. Hoàng không chỉ lo
cho tờ báo Việt Tribune vẫn ra hàng tuần, báo chí đã như một cái nghiệp và cũng
là nguồn sinh kế của gia đình. Cũng trong giai đoạn này, Nguyễn-Xuân Hoàng còn phối
hợp với Đinh Quang Anh Thái báo Người Việt trong việc hiệu đính và layout hai
cuốn sách: Người Đi Trên Mây [đã đăng
hết từng kỳ trên nhật báo Người Việt], Bụi
và Rác [đang đăng tới kỳ thứ 100 cũng trên Người Việt]. Cũng từ trong bệnh
viện, chính Hoàng là người quyết định chọn bài viết của Nguyên Sa và Phạm Công
Thiện, cho phần trích dẫn bìa lưng của hai cuốn sách.
Sách của Nguyễn-Xuân Hoàng
Sách của Nguyễn-Xuân Hoàng
Khi tìm hình tác giả NXH cho bìa lưng, Hoàng đã chọn tấm hình đang cầm điếu thuốc hút, có lẽ nơi một góc phố nào đó trên “con đường báo chí” Phạm Ngũ Lão khoảng năm 1980, và cũng do “méo mó nghề nghiệp” tôi bảo đùa là đó là một chọn lựa không đúng / potitically incorrect, tạo gương xấu cho đám trẻ sẽ bắt chước hút thuốc để được trở thành nhà văn nổi tiếng như Nguyễn-Xuân Hoàng. Hoàng thì không xem đó là câu nói đùa nên đã trả lời rất nghiêm túc rằng đó là bức hình thời còn trẻ mà Hoàng rất thích, và thời tuổi trẻ ấy ai mà không hút thuốc, và nó cũng rất phù hợp với bối cảnh của cuốn sách. Mặc dầu được Hoàng eMail “mình giao phó hết cho NT Vinh quyết định thay NX Hoàng” nhưng thực ra mọi sự đều làm theo ý Nguyễn- Xuân Hoàng. Tôi nhắc nhở Đinh Quang Anh Thái là anh Nguyễn-Xuân Hoàng còn nguyên sự minh mẫn nên mọi chuyện liên quan tới hai cuốn sách nên hỏi thẳng anh Hoàng. Không làm thay những gì người bệnh vẫn còn làm được, đây là cũng là nguyên tắc tôi học được trong ngành y khoa phục hồi; và phương cách cách điều trị occupational therapy hay nhất là làm cho Hoàng luôn luôn bận rộn. Và cả trên giường bệnh Nguyễn-Xuân Hoàng cũng đã vui với sự bận rộn ấy. Hoàng còn cho biết là sau khi đăng hết Bụi và Rác, Hoàng sẽ viết tiếp bộ trường thiên Trilogy, Tome III sẽ có một tên sách rất ngắn gọn một chữ là “Lửa” cảm xúc từ những cơn bão lửa cháy rừng của bang California và rồi cũng sẽ cho đăng tiếp từng kỳ trên nhật báo Người Việt.
Riêng tôi và các
bạn của Hoàng không dấu được niềm vui khi biết bạn mình, giữa những cơn đau
hành hạ của bạo bệnh mà vẫn cứ nuôi dưỡng những dự định cùng hướng về tương
lai.
Trong suốt gần một năm trời, Nguyễn-Xuân
Hoàng ra vào bệnh viện Stanford gần như thường xuyên, khi dài ngày khi ngắn hạn.
Niềm đau ung thư là nỗi thống khổ ròng rã nhất của người bệnh Nguyễn-Xuân Hoàng.
_ Sáng ngày 1
tháng 6, 2014 Nguyễn-Xuân Hoàng từ nhà phone cho tôi, nói một vài câu rất ngắn
và rất yếu: “Vinh ơi, mình đau quá và chỉ muốn chết”. Lúc đó, bỗng thoáng hiện
trong đầu óc tôi một thuật ngữ y khoa euthanasia
/ painless death với Jack Kevorkian, phương pháp giúp người bệnh nan y quá
đau đớn được chết yên thấm. Kervorkian được báo chính mệnh danh là Doctor Death
thì đã bị kết án tội sát nhân bậc hai / second
degree murder, phải ngồi tù 8 năm trước khi được tại ngoại. Physician-assisted suicide cho đến nay vẫn
bị coi là phạm pháp. Chọn lựa một cách chết ra sao là do quan niệm và niềm tin
của mỗi người. Và rồi tôi cũng chỉ có thể khuyên Hoàng là nên vào lại Stanford
để được chăm sóc điều trị giảm đau. Cùng ngày, chiều hôm đó chị Trương Gia Vy
đưa Hoàng vào bệnh viện. Khi phone thăm, Hoàng cho biết đã phần nào bớt đau
nhưng lúc nào cũng chỉ muốn được về nhà.
Rồi cũng buổi tối
hôm đó, qua internet tôi gửi cho Nguyễn-Xuân Hoàng bài điểm sách mới của anh
Dohamide về cuốn Cửu Long Cạn Dòng Biển Đông Dậy Sóng, từ nhiều năm tôi thì vẫn
gửi bài viết cho Việt Tribune của Nguyễn-Xuân Hoàng, và không ngờ rất mau
chóng, Hoàng eMail ngay cho tôi:
“Cám
ơn Ngô Thế Vinh, mình xin phép Vinh cho đăng trên VOA và Việt Tribune. Việt Tribune thì không có vấn đề gì
nhưng bên VOA thì bài chưa đăng ở đâu hay chưa post ở đâu mới được. Vinh cho
mình biết trước khi mình gửi cho VOA nhé.” Nxh Sent
from my iPhone. Tôi trả lời ngay là bài non-exclusive, đã được Phùng Nguyễn mới
post trên Da màu và anh Nguyên Giác Phan Tấn Hải đăng trên Việt Báo. Hoàng hồi
âm: “Tiếc quá! Vậy thì mình chỉ có thể đi
bài trên Việt Tribune thôi.” Nxh
Sent from my iPhone
Để rồi tôi cũng được biết
thêm một điều là trong
bấy lâu, không phải chỉ có tờ tuần báo Việt Tribune đều đặn ra hàng tuần,
Nguyễn-Xuân Hoàng vẫn
còn duy trì cả sinh hoạt Blog’s NXH trên VOA.
_ Sáng ngày 7
tháng 6, 2014 Hoàng phone cho tôi và Phùng Nguyễn báo tin: toán bác sĩ điều trị Stanford đã gặp chị Vy và
các con Hoàng, báo tin cho biết họ đã “give
up” không có thể làm thêm gì được nữa và sẽ cho Hoàng xuất viện về nhà.
Hoàng nói: “Mình biết sẽ phải như vậy,
nhưng Vy thì khóc quá”. Không khóc sao được khi biết người bạn đời của mình
đang gian nan trên dốc tử sinh và cạn dần sự sống từng ngày. Và bạn bè ai cũng
biết là sức khoẻ của chị Vy bấy lâu cũng không khá gì, bị suy thận mãn tính ESRD / End Stage Renal Disease từ nhiều
năm, chị vẫn phải tự làm công việc lọc máu qua màng ruột / peritoneal dialysis tại nhà mỗi đêm thay vì tuần ba lần tới lọc máu
tại các trung tâm thận nhân tạo / hemodialysis.
_ Phan Nhật Nam thì
nghĩ rằng tôi chưa được biết tin, nên buổi tối đã khá khuya, Nam phone báo tin
cho biết tình trạng ở giai đoạn cuối của Nguyễn-Xuân Hoàng, khi toán bác sĩ ở
Stanford quyết định cho xuất viện. Tôi hiểu rằng thay vì chuyển tới khu hospice
chăm sóc người bệnh cận tử, Hoàng đã chọn về nhà, sống với gia đình bao giờ
cũng dễ chịu hơn.
_ Sáng ngày 10
tháng 6, 2014 tôi gọi thăm Hoàng qua cell phone, và được biết Hoàng đang trên
xe với chị Vy đi vào Stanford. Tôi khựng lại và hỏi Hoàng là họ lại có quyết định
điều trị tiếp hay sao, thì Hoàng nói không, chỉ vào bệnh viện cho mấy buổi “xạ trị giảm đau / palliative radiation”.
Tôi hiểu rằng đây chỉ là bước “điều trị xoa dịu / palliative treatment” cho người
bệnh nan y. Cho dù không thể chữa khỏi nhưng “điều trị xoa dịu” với ứng dụng kỹ
thuật cao / high tech, có khả năng giúp người bệnh sống những ngày tháng ngắn
ngủi còn lại với phẩm giá, làm sao cho bớt đau đớn và cả phần nào thanh thản cho
tới phút lâm chung.
_ Sáng ngày 12 tháng 6, 2014 phone thăm bạn,
Hoàng cho biết sau vòng xạ trị, đã bớt đau và buổi tối thì ngủ được. Như từ
bao giờ, tôi vẫn tránh tối đa những câu hỏi về bệnh tình của Hoàng – điều sẽ
làm cho người bệnh rất mệt, hai người bạn chỉ lãng đãng nói chuyện văn chương,
nói về Nxb Đêm Trắng và nhóm Tiểu Thuyết Mới. Nouveau Roman là một khuynh hướng
văn học có khởi đầu từ Pháp vào giữa thập niên 1950’s với các tên tuổi như
Alain Roble-Grillet, Nathalie Sarraute, Michel Butor, Claude Simon. Theo Nguyễn-Xuân
Hoàng, thì ý kiến khởi đầu lập Nxb Đêm Trắng là từ Huỳnh Phan Anh, để chỉ xuất
bản các sáng tác của nhóm. Nhóm 6 người ấy đa số xuất thân nhà giáo, trừ Nguyễn
Đình Toàn và Nguyễn Quốc Trụ.
Từ 1954, trong vòng 20 năm của Miền Nam,
các phong trào văn học được tự do nở rộ. Tự Lực Văn Đoàn tiếp nối với Văn Hoá
Ngày Nay của Nhất Linh, Nhóm Sáng Tạo của Mai Thảo Thanh Tâm Tuyền phủ nhận nền
văn học tiền chiến với nỗ lực làm mới văn chương, rồi tới nhóm tự nhận là Tiểu
Thuyết Mới nhưng theo Nguyễn-Xuân Hoàng thì Hoàng Ngọc Biên tuy không trong
nhóm Đêm Trắng nhưng chính Biên mới thực sự là người khởi đầu nghiên cứu về
phong trào Nouveau Roman của Pháp, dịch một số tác phẩm của Alain Roble-Grillet
và cũng thể hiện quan niệm tiểu thuyết mới ấy qua tập truyện Đêm Ngủ ở Tỉnh do Cảo Thơm xuất bản Saigon,
1970. Cũng theo Hoàng Ngọc Biên, thì ngoài danh xưng, những năm trước
1975 thực sự đã không có một phong trào Tiểu Thuyết Mới tại Sài Gòn.
Hoàng
Ngọc Biên & NTV
_ Kỹ thuật y
khoa ngày nay thì có thể đã tiến xa, nhưng quan niệm thì không mới; vì từ xa
xưa người sinh viên khi mới vào học trường y đã được dậy dỗ đức khiêm cung
trong y thuật: "chữa khỏi đôi khi; xoa dịu
thường xuyên; và luôn luôn an ủi / La médecine c’est guérir parfois, soulager
souvent, consoler toujours." Ambroise Paré, bác sĩ phẫu thuật
Pháp thế kỷ 16 đã là người đầu tiên nhắc tới câu nói ấy nhưng nguồn gốc thì có
lẽ đã có từ một nền y khoa cổ đại xa xưa hơn rất nhiều. Bản thân người viết,
cũng hơn 45 năm đã và đang hành nghề y khoa với những hoàn cảnh khác nhau trong
cũng như ngoài nước, với cái chết của mỗi người bệnh, cho dù đã biết trước, thì
cảm giác vẫn hụt hẫng như một phần mất mát của cuộc sống.
Sự mất mát ấy
càng thấm thía hơn khi đó là chính là mấy người bạn thân của mình. Phải chứng
kiến một Nghiêu Đề, người bạn tấm cám với những cơn đau ung thư tuỵ tạng vật vã
đến xanh xao; một Cao Xuân Huy Tháng Ba Gẫy Súng can trường ngần ấy cũng đã oằn
người vì những cơn đau di căn từ ung thư mắt hành hạ. Nay tới một Nguyễn Xuân
Hoàng cũng đang khắc khoải với những trận đau bướng bỉnh và rất quái quỷ như vậy.
Cũng để thấy cái bể khổ của sinh lão bệnh tử và nhận ra rằng khả năng y khoa hiện
nay còn giới hạn tới dường nào. Bể khổ thì mênh mông, nhìn lại chẳng thấy đâu
là bờ. Cảm xúc đọc lại mấy câu thơ của Vô Ngã Phạm Khắc Hàm, không phải Nguyễn-Xuân
Hoàng mà chính tôi cũng tìm được nguồn an ủi.
Ta tụng ngàn năm Quán
Thế Âm,
Chúng sinh ta khóc nỗi
mê lầm
Ngàn năm quỳnh nở
trong đêm vắng
Rung động ba ngàn cõi
viễn thâm.
… Người thích câu rùa
đọc Lạc thư
Vớt con cá nhỏ thấy chân như
Ta nâng trang sách nghìn thu đọng
Trời đất rưng rưng giữa mịt mù
… Từ đấy ngàn năm vách
lắng tai
Lời kinh vi diệu thấm linh đài
Tình thương từng giọt rơi trên đá…
Buổi trưa hôm ấy,
trong giờ lunch break bên ngoài bệnh
viện, tôi và ba bác sĩ khác: một gốc Do Thái, một Trung Đông, một Ấn Độ ăn trường
chay, bốn người ngồi chung bàn với nhau, nhân sau cái chết mới mẻ của một đồng
nghiệp bị ung thư với những ngày cuối cùng thống khổ ra sao, họ bàn là liệu nếu
có thể lựa chọn cho mình một cách chết. Ba khả năng thông thường nhất đưa tới
cái chết ở thời đại hiện nay: cơn truỵ tim chết ngay, cơn tai biến mạch máu não
có thể đưa tới tàn phế, và căn bệnh ung thư ác tính… và mọi người đã có cùng một
chọn lựa cho một cái chết nhanh nhất là bệnh tim. Và rồi cũng trong ngẫu hứng, trưa
hôm đó họ đã order các món ăn không thiếu chất mỡ động vật và dĩ nhiên là không
theo tiêu chuẩn của dinh dưỡng của Hiệp Hội Tim Mạch Hoa Kỳ.
Thực ra không ai
có thể chọn lựa một căn bệnh để được chết theo ý mình, ngoại trừ thứ tự do chọn
lựa rất bạo động là tự sát cũng thường thấy ở các nhà văn như: Ernest Hemingway
Ngư Ông và Biển Cả bằng súng (1961), Yukio Mishima Đền Vàng bằng gươm (1970), Yasunari
Kawabata Ngàn Cánh Hạc bằng hơi ngạt (1972), Nhất Linh Đoạn Tuyệt bằng thạch
tín (1963), Tam Ích Nghệ Thuật và Nhân Sinh treo cổ (1972)…
Hoàng thì đã và đang sống một cuộc sống tràn đầy, nên tôi cũng hiểu
rằng “bất cứ lúc nào bất cứ ở đâu”, bạn
tôi cũng đã sẵn sàng chuẩn bị cho dặm cuối của một chặng đường cheo leo trên con
dốc tử sinh. Mark Twain thì bao giờ cũng với một cái nhìn rất nhẹ nhàng
về cái chết: “A man who lives fully is prepared to die at
any time.” Và rồi ra, đến một lúc nào đó, ở một nơi nào đó chắc Nguyễn-Xuân
Hoàng cũng sẽ
ngoảnh lại rồi mỉm cười mà nhắn với bằng hữu rằng: “Tường thuật về cái chết của tôi có phần quá đáng / The report of my
death was an exaggeration. Mark Twain”
Vẫn cứ chúc Bạn Ta
những ngày tháng còn lại an lành.
NGÔ THẾ VINH
No comments:
Post a Comment