Phan Tấn Hải
Hoàng Quốc Bảo
Khúc Vô Thanh
Khi
những tiếng nhạc của các ca khúc thời “Tịnh Tâm Khúc” bắt đầu rơi vào dòng thời
gian miên viễn, nhạc sĩ Hoàng Quốc Bảo – sau hơn hai thập niên giữ im lặng –
bây giờ xuất hiện trở lại, và cho phát hành đĩa nhạc “Khúc Vô Thanh.”
Phải
chăng, khúc vô thanh có nghĩa là cây đàn guitar phải treo lên vách để phơi bụi
sau một thời của những tình ca tuyệt vời?
Các
tình khúc thời xa xưa của Hoàng Quốc Bảo hiện vẫn còn nghe được trên mạng
YouTube, trong đó có những tiếng nhạc tha thiết tới mức, như dường là, chỉ
cần hát thêm một câu nữa là có thể dây đàn tự động sẽ đứt vì không chịu đựng nỗi
các cảm xúc trong hồn.
Cảm
giác đó có thể thấy được khi bạn nghe ca khúc “Người Về Như Bụi” – trong đó, nhạc
sĩ Hoàng Quốc Bảo đã chép xuống những dòng đẹp và buồn như cổ thi, với, “Người về như bụi mờ. Vàng trang sách xưa.
Người về như mưa. Soi tìm dấu cũ. Người về như mưa. Người về như mưa. Tôi buồn
như cỏ … dại. Một đời héo khô. Lạnh lùng mưa qua…” Cũng như ở các ca khúc
khác.
Tịnh Tâm Khúc
Và bây giờ, nhạc sĩ Hoàng Quốc Bảo, xuất hiện trở lại trong trang phục một nhà sư của dòng Thiền Trúc Lâm. Đĩa CD nhạc cầm trên tay nhạc sĩ thiền sư này là “Khúc Vô Thanh,” kèm với tập nhạc in trên giấy đẹp, khổ lớn, kích thước 8X11 inches, dày 72 trang.
Làm
thế nào có thể nghe được khúc vô thanh? Làm thế nào có thể lắng nghe được những
âm thanh không âm thanh?
Mười
ca khúc trong CD nhạc “Khúc Vô Thanh” của nhạc sĩ Hoàng Quốc Bảo thực ra
là những âm thanh hiếm hoi, âm thanh trong vắt, âm thanh đầy cảm xúc và lặng
lẽ của một nhà sư sau những kỳ nhập thất dài ngày, sau khi những bụi mờ
trần gian đã bị gió cuốn đi.
Nhạc
sĩ Hoàng Quốc Bảo giải thích thế nào về “Khúc Vô Thanh”?
Ông
viết, trên một bản đề tặng, “Âm nhạc, rộn rã dâng cho người niềm vui, hay vỗ về
cho đời vơi nỗi khổ. Nhưng niềm vui nỗi khổ ấy không bền. Khúc Vô Thanh, quay về
tịch lặng. Nguyện làm kẻ đồng hành trên con đường giác ngộ, ở mãi với ai biết từ
bỏ dục lạc thế gian, hướng về nẻo giải thoát.”
À
ha… khúc vô thanh, quay về tịch lặng, hướng về nẻo giải thoát.
Đây
là những âm thanh của đạo, âm thanh của tịch lặng được một nhà sư ghi xuống
thành nhạc.
Nếu
chúng ta nhìn lại dòng văn học nghệ thuật Việt Nam, chúng ta có cảm giác
rằng những thanh âm của vô thanh có vẻ như là độc quyền của các nhà sư. Có ai độc
quyền được những âm thanh, hay phải chăng là sẽ rất khó bắt gặp được các âm
thanh vô thanh, nếu bạn không phải là một nhà sư?
Thí
dụ, như nhà sư Minh Đức Triều Tâm Ảnh với những dòng thơ của tịch tĩnh:
Tạ
từ xuôi ngược bể dâu
Tạ
từ danh tướng sắc màu thế gian
Non
sâu đã lặng tiếng đàn
Đêm
đêm nguyệt trúc gió ngàn vô thanh…
Kỳ
lạ thay, những dòng thơ của nhà sư Minh Đức Triều Tâm Ảnh cũng như dường đang kể
lại cuộc đời của nhạc sĩ Hoàng Quốc Bảo, cũng tạ từ danh tướng trần gian, rồi
cũng lặng tiếng đàn hai thập niên, và rồi bây giờ trờ thành nhà sư Thích Đăng
Châu để ghi xuống những nốt nhạc vô thanh.
Hãy
đọc từ “Lời Tựa” trong tập nhạc Khúc Vô Thanh, nhạc sĩ Hoàng Quốc Bảo viết,
trích:
“Hai
phạm trù năng và sở trong vòng Không luân, nhập thành một. Nói khác đi, Bản môn
và Tích môn, nhập vào một, đạt tới chỗ Không, cứu cánh tịch lặng…
…thể
nhập sâu sắc pháp môn “Phản văn văn tự tánh,” thấy hình tướng và tự tánh đều
Không, Tịch lặng.
Âm
nhạc đạt đến chỗ cứu cánh, tột cùng của nó, cũng vậy, là trở về với nhiên lặng,
Không tính…” (trang 5)
Những
dòng chữ trên, nhạc sĩ Hoàng Quốc Bảo viết vào Mùa Xuân 2014, từ Hải Ngạn Am, ở
thị trấn Oceanside, California.
Nhưng
tập nhạc và CD nhạc là công trình của nhạc sĩ Hoàng Quốc Bảo trải qua nhiều năm
— từ những cảm xúc cuối thập niên 90s khi bước vào một hiệu bán đồ cổ ở
Los Angeles, nhìn thấy tượng thần âm nhạc Apsara của tín ngưỡng Bà la môn, cho
tới vài năm sau, khi đi Kampuchia nhìn được các tượng thần Apsara điêu khắc
trên đá ở những ngôi đền Angkor Wat… rồi cảm xúc khi hành hương tới Bồ Đề Đạo
Tràng, Ấn Độ, năm 2009, nhìn bóng trăng trên cao lúc 3 giờ rưỡi sáng… rồi
cảm xúc khi được nghe vị Ni sư Giải Thiện từ VN sang thăm Thiền Viện Đại Đăng
và giảỉ thích cho nhạc sĩ về chữ há trong một câu trên bức hoàng phi “Chân Ngôn
Há Xuất Khẩu”…
Tất
cả những cảm xúc đó trôi qua trong những ngày thiền định của nhà sư Thích
Đăng Châu, và khi nhà sư này một hôm bước ra khỏi thiền đường, ông nhấc cây đàn
guitar đầy bụi trên vách xuống, lại nhập vai nhạc sĩ Hoàng Quốc Bảo, chép xuống
giấy các nốt nhạc nghe rất mực lặng lẽ– và đó là nhân duyên để hình
thành CD nhạc Khúc Vô Thanh.
Khúc
Vô Thanh, với 10 bản nhạc, có 6 ca khúc là nhạc và lời của Hoàng Quốc Bảo.
Hai
ca khúc do Hoàng Quốc Bảo phổ thơ Tuệ Sỹ, một ca khúc phổ thơ Nhất Hạnh, một ca
khúc phổ thơ Hoàng Quy (bài thơ Hoàng Quy cũng là diễn theo ý thơ cổ của Bố Đại
Hòa Thượng, với những dòng thi kệ bất tử của “Một bát cơm ngàn nhà, thân chơi vạn
dặm xa…”).
Trong
các nghệ sĩ đóng góp, có phần đàn đệm piano của Tiến sĩ Âm nhạc Đỗ Bằng Lăng,
các ca sĩ Quang Tuấn, Kim Tước… và hai vị ca sĩ, cũng là bác sĩ Bích Liên và Hồ
Phượng Thư.
Trong
tập nhạc, có nhiều tranh của Đinh Cường — một họa sĩ có nét vẽ và các gam màu rất
mực tịch lặng. Nơi bìa tập nhạc Khúc Vô Thanh là một tranh Đinh Cường, nơi đó một
cành sen mọc lên giữa những mảng màu xanh của trăng và nước. Một bức tốc họa,
do họa sĩ Võ Đình vẽ Hoàng Quốc Bảo nhiều thập niên trước.
Và
đặc biệt, Đỗ Hồng Ngọc vẽ tốc họa Hoàng Quốc Bảo, âm bản ở trang 13, và dương bản
ở trang 34. Đỗ Hồng Ngọc là một bác sĩ nổi tiếng, đồng thời cũng là một trong
vài nhà văn viết hay nhất về Phật Giáo. Trong khi hầu hết học giả viết về Đạo
Phật chăm chú sử dụng những cái đầu uyên bác (đôi khi kèm với tâm thức cao ngạo),
Đỗ Hồng Ngọc đi một hướng ngược lại: họ Đỗ viết về Đạo Phật bằng trái tim, bằng
hơi thở đời thường đầy những xương da máu thịt thắm đẫm trong Lời
Vàng Đức Phật. Và bây giờ, Đỗ Hồng Ngọc vẽ Hoàng Quốc Bảo, cũng bằng cảm nhận rất
mực tịch lặng về Khúc Vô Thanh. Hy hữu. Rất mực hy hữu.
Phụ
bản ảnh của Peter Dũng Nguyễn. Thượng Tọa Thích Tâm Chánh nhuận đính bài Tựa.
Và
như thế, CD nhạc và tập nhạc Khúc Vô Thanh hoàn tất.
*
Nơi
đây cũng cần phải nói lên một sự thật trong bài giới thiệu CD nhạc này: tôi đã
từng khai thật với nhạc sĩ Trần Duy Đức rằng, “Tớ nói thiệt với bạn, tớ không
phải i tờ về âm nhạc đâu, mà thiệt ra là tớ mù chữ âm nhạc. Chỉ nghe hay, thì
nói là biết hay, nghe dở, nói dở… nhưng ký âm hay lý thuyết nhạc thì chẳng biết
gì hết. Coi tớ như người rừng nghe nhạc cũng được.”
Với
tấm lòng đơn sơ đó, tôi đã nghe nhạc Hoàng Quốc Bảo từ nhiều thập niên qua, và
cảm nhận theo kiểu riêng của mình.
Bài
“Giữa Mùa Trăng,” do Quang Tuấn và Hồ Phượng Thư hát là tuyệt vời. Lời rất mực
đạo học, kèm với những tiếng nhạc như rơi sâu tận trong tim mình:
Nghe
ngàn thu trong lá rơi
Trăng
vời vợi xanh mắt người
Hạt
bụi thời gian ghé chơi
Sinh
tử bật lên tiếng cười…
Nhạc
hay, lời hay, giọng ca hay. Hiển nhiên rằng, nhạc của Hoàng Quốc Bảo khó
phổ cập trong công chúng vì nghĩa cao vời quá. Tuy rằng, nhiều ca
khúc trong Khúc Vô Thanh được Hoàng Quốc Bảo sáng tác trước khi xuất gia.
Nói
như thế, cũng nên nhắc rằng: phải có đại cơ duyên, phải tu thiện hạnh rất nhiều
kiếp mới có thể gặp Đaọ Phật, tin được Đạo Phật. Khó là như thế: Đạo Phật kén
tín đồ là thế. Nhạc Hoàng Quốc Bảo cũng tương tự: nhạc của ông kén người
nghe.
Nhạc
Hoàng Quốc Bảo cũng cao kỳ, hệt như nhạc Cung Tiến, tuy rằng hai nhạc sĩ này ở
hai phương trời âm nhạc dị biệt, và đặc biệt độc đáo còn là vì nhạc họ Hoàng
mang rất nhiều hình ảnh Kinh Phật.
*
Hoàng
Quốc Bảo đã đi một con đường rất mực gian nan, nếu nhìn theo đời thường.
Như
những câu mang hình ảnh cửa Thiền trong ca khúc “Quê Nhà”:
“Quê
cũ mù sương khói, mưa bụi lầm một cõi biển dâu vô thường, Em hãy làm giọt nước
thanh tịnh tràn yêu thương, Làm mưa rơi trên bốn mùa, lòng Không xuân mãn khai
hoa… Làm hoa tên em Bát La, nghìn năm dậy hương thái hòa, Làm chuông Từ-tâm
thoát xa… ở nơi đâu cũng quê nhà…”
Hình
ảnh Thiền vị, kinh điển như thế… làm sao phổ nhạc cho hay được? Vậy mà Hoàng Quốc
Bảo làm được theo kiểu của anh. Rất hay, rất lạ.
Ca
khúc dài nhất trong CD Khúc Vô Thanh là bản “Tiếng Gầm Sư Tử Lớn” do Hoàng Quốc
Bảo phổ thơ Nhất Hạnh. Đây là bài thơ nổi tiếng, nhiều người biết, với hai dòng
đầu là “Mây bay… mây trắng bay, Một đóa tường vi nở.”
Trong
ca khúc này, có những dòng chữ hẳn là các nhạc sĩ khác sẽ tránh né, trích:
Có
Không đều như nhau
Có
đã là bịa đặt
Không
cũng là bịa đặt
Có
Không tạo khổ đau
Có
Không cho tôi cười…
Thực
sự là khó để phổ nhạc. Nếu bạn đọc kỹ mấy dòng trên, sẽ thấy tất cả hình ảnh đều
là trừu tượng, chỉ duy có chữ “cười” là cái gì có thể hình dung ra cụ thể. Bởi
vậy, mới thấy dòng nhạc nơi đây đi rất mực gian nan giữa các dòng chữ trừu tượng
như thế…
Ca
khúc cuối cùng trong tập là bản “Phù Vân Khứ Lai” — xin mời bạn đọc
mấy dòng đầu tiên ca khúc này, trích:
Ngũ
uẩn như mây nổi, đi về một cửa Không
Tam
độc bọt nước giả, Còn mất mấy hồng trần…
Sắc
vốn thực là Không, Không vốn thực là Sắc…
Thọ
Tưởng Hành Thức kia, mây bay ngoài cửa động…”
Vậy
đó. Diễn lại Kinh Phật bao giờ cũng khó. Nhất là khi dùng âm nhạc.
Quả
là hy hữu. Cực kỳ hy hữu.
PTH
Viết thêm của Đỗ Hồng Ngọc về Hoàng Quốc Bảo:
Đó là một nhà sư, thầy Thích Đăng Châu,
thiền viện Đại Đăng, San Diego, mà tôi không nhớ nổi bây giờ thầy là Đại đức
hay Thượng tọa để… xưng hô cho phải phép, tôi chỉ nhớ thầy là Hoàng Quốc Bảo, một
người bạn nhạc sĩ rất dễ thương của chúng tôi.
Với tôi, bốn mươi năm trước, năm 1974,-
không biết HQB còn nhớ không? – trong một chương trình thơ nhạc do anh phụ
trách ở ĐPT thời bấy giờ, đã trình diễn bài thơ Đi cho đỡ nhớ của Đỗ
Nghê (Đỗ Hồng Ngọc) viết về ước mơ một chuyến tàu nối liền Nam Bắc do chính HQB
xướng đọc, hòa cùng tiếng hát Thái Thanh trong một ca khúc của Hồ Đăng Tín (tôi
không nhớ tên), giọng hát chen với lời thơ và tiếng tàu lửa xình xịch xình xịch
cùng những hồi còi rú lên trong lồng ngực nhớ một thuở nào xưa, tạo nên một ấn
tượng khó phai… Lúc đó, chúng tôi chưa quen biết nhau. Mươi năm trước, một lần
anh về, cùng bọn tôi, có Thân Trọng Minh, Đỗ Hồng Ngọc và vài bạn nữa, trong
bóng đêm mờ mờ ở quán cafe Thềm Xưa, HQB ôm đàn say sưa hát Tịnh Tâm Khúc cho
chúng tôi nghe. Những bài Tịnh Tâm Khúc của anh chẳng làm tôi tịnh tâm được
chút nào mà chỉ thấy rờn rợn bởi những âm điệu, lời ca, khiến tôi không cầm lòng
được, nguệch ngoặc vẽ một Hoàng Quốc Bảo tua tủa râu ria xuyên bóng đêm… Anh lại
xin giữ bức vẽ hí hoáy đó, để nay nó hiện ra ở Khúc Vô Thanh…
Cũng dịp đó, anh phổ nhạc bài thơ Mũi Né của tôi mà anh cho là hát lên sẽ
khiến cho nhiều cô xứ Rạng… ngẩn ngơ vì “nhớ môi em ngọt dừa xứ Rạng/ nhớ dáng
thuyền đi trong mắt trong”.
Không Hư – Thân Trọng Minh- Đỗ Hồng Ngọc 2013
Lần đó, Thân Trọng Minh, Hoàng Quốc Bảo và
tôi… làm một chuyến du hành bụi về Lagi, Phan Thiết, Mũi Né, Bàu Trắng… Ở Bàu
Trắng, anh ngồi thiền tĩnh lặng giữa chập chùng gió cát và chẳng bao lâu sau
đó, anh về Đà Lạt, xuống tóc trở thành một “Không Hư”: Ngũ uẩn phù vân không
khứ lai/ Tam độc thủy bào hư xuất một (Chứng Đạo ca).
DHN – HQB
Bàu Trắng, 2005
Bàu Trắng, 2005
Và rồi, đúng như Phan Tấn Hải – Nguyên Giác
– viết hôm nay với Khúc Vô Thanh, tập nhạc mới của một thiền sư: “Khi những
tiếng nhạc của các ca khúc thời “Tịnh Tâm Khúc” bắt đầu rơi vào dòng thời gian
miên viễn, nhạc sĩ Hoàng Quốc Bảo – sau hơn hai thập niên giữ im lặng – bây giờ
xuất hiện trở lại, và cho phát hành đĩa nhạc “Khúc Vô Thanh”. Phải chăng, khúc
vô thanh có nghĩa là cây đàn guitar phải treo lên vách để phơi bụi sau một thời
của những tình ca tuyệt vời?
Các
tình khúc thời xa xưa của Hoàng Quốc Bảo (…) trong đó có những tiếng nhạc
tha thiết tới mức, như dường là, chỉ cần hát thêm một câu nữa là có thể dây đàn
tự động sẽ đứt vì không chịu đựng nỗi các cảm xúc trong hồn. Cảm giác đó
có thể thấy được khi bạn nghe ca khúc “Người Về Như Bụi” – trong đó, nhạc sĩ
Hoàng Quốc Bảo đã chép xuống những dòng đẹp và buồn như cổ thi…”.
Phan Tấn Hải nói đúng. Bạn thử nghe đi. Chỉ
cần nghe một bài Hồ Như của HQB qua giọng ca Vũ Khanh trong Tịnh Tâm Khúc cũng
đủ:
Đôi
lúc ta buồn hơn bến sông
Đời
trôi qua như tiếng muôn trùng
Đôi
lúc ta buồn hơn cỏ dại
Cuộc
tình xưa khua thức khi mai
(Hồ
Như, nhạc lời HQB)
Tự dưng cũng thấy lòng mình “khua thức” rồi
đó Hoàng Quốc Bảo ơi!
ĐHN
(Nguồn: Trang nhà Đỗ Hồng Ngọc)
No comments:
Post a Comment