LỤC BÁT KHÁNH MINH

Tô Thẩm Huy

  

NTKhánhMinh & các bạn văn

Thanh Lương. NQThái

 

-      Sao là lục bát ?

-       Thưa, lục 勠  là gom góp.

-       Thật vậy sao ?

-       Thưa, lục tề ý tứ - gom xếp lại các ý tưởng.

-       Còn bát ?

-       Thưa, bát 撥 là cái phím gảy đàn,

 

Khúc chung thu bát đương tâm hoạch / Tứ huyền nhất thanh như liệt bạch.

Dứt bài lướt phím mặt đàn / Bốn dây lụa xé vút lan đêm trường.

 

-       Thế lục bát là sự tình gì ?

-       Thưa là góp xếp lại các phím đàn, hòng lục ý đồng tâm mà gảy lên các cung bậc sáu tám khác nhau.

-       Khác nhau như thế nào ?

-       Thưa, có lúc nó du dương hiền hòa như dòng ca dao ngọt ngào êm dịu.

-       Như ?

 

Như:

 

Đem về. Một vạt nắng trong

Mở trang giấy ép một lòng ban mai

Hỏi con nắng. Đã vì ai

Để trang giấy mở thơm hoài bình minh

-       Sao lại đem vạt nắng ép nó vào trang giấy ? Mà con nắng ấy đã vì ai, hà cớ gì mà nó xui trang giấy mở ra, thơm hoài bình minh như thế ?

 

-       Thưa ban mai và trang giấy trắng đã phải lòng nhau từ buổi cảo thơm ngày nọ. Tôi cũng chẳng biết vì ai mà con nắng đã về nằm trên lòng trang giấy. Hỏi ông Bùi Giáng thì ông ấy bảo là đi hỏi ông Hồ Dzếnh. Hỏi ông Hồ Dzếnh thì ông ấy bảo nguyên do là vì thơ nó về:

 

Thơ về nắng sáng lừng bay

Gấp đi cánh phượng cho ngày rạng ra.

-       Nghĩa là ?

 

-     Là cái vạt nắng hiền hòa như dòng ca dao ấy đã rời khỏi trang giấy mà đi theo vạt nắng của ông Hồ Dzếnh, nó đang cùng buổi sáng tung tăng rót ngày vào lòng đường phố:

 

Tạ ơn buổi sáng rất đầy

Có con nắng ấm rót ngày vào tôi

Xôn xao phố lạ dòng người

Ban mai gần lại tiếng cười thân quen

Hẳn là từ trời xanh nhìn xuống thấy nó tung tăng vui lắm, nên mây trắng cũng đang muốn dời nhà xuống trần gian:

 

Mây trắng ngó xuống trần gian

Ngạc nhiên sao nắng vui tràn thế kia

Vậy trên này hay dưới kia

Cõi nào là cõi thuộc về trời xanh?

Những lúc nó là dòng ca dao hiền hòa nhu thuận thì lục bát ấy thực là đáng yêu vô ngần lắm vậy.

 

Như:

 

Đêm qua đất mở mịt mùng

Sáng nay đất chở vô cùng nhịp vui

Trời chung cả cái xanh trời

Tôi thêm nữa, những nụ cười tôi đang

Thế là, một cõi trần gian…

 

Hay:

 

Ô trần gian có phải nơi

Để lòng rộng mở để hơi thở đầy

Cho tôi biết cuộc sống này

Từng phút trôi là từng giây sống đời

Từng thương yêu. Để yêu người

Lại có lúc nó như cô con gái tuổi dậy thì, tối nằm mộng suốt canh trường, sáng ra lại mắc cỡ khi nhìn thấy giọt lệ:

 

ƠN NỤ CƯỜI

 

Hôm qua hạt lệ thâu canh

Sáng nay đọng lại trên cành, hạt sương

Mắc cỡ vì sao đã buồn…

Hôm qua, lắm mộng đêm trường

Hôm nay ngơ ngác bên đường, bình minh

Hóa ra còn mặt đất xinh…

Nằm mộng xong rồi nó lại ngó lên trời xanh:

 

Hôm qua ngó lên trời xanh

Sợ cái mênh mông làm thành cỏ mộ

Hôm nay nhìn lên lần nữa

Mầu xanh ơi lộng gió lòng tôi

Ăn thua là ở nụ cười…

Ăn thua là ở nụ cười?  Sáu chữ ấy mềm mại là vậy mà uy lực thật vô song. Nó biến cái mông mênh của trời xanh cỏ mộ hôm qua thành cõi nghìn đời của mây trắng hôm nay. Nó chứa đựng cái ảo diệu của Tâm kinh Bát Nhã. Đọc đến câu thơ ấy ắt phải nhớ đến câu thơ của Cái Trọng Ty thi sĩ: Trong môi hôn có nụ cười buồn. Quả thế. Quả là Ăn thua là ở nụ cười. Nhất là nụ cười buồn. Nó biến mọi nỗi buồn ở trần gian thành nụ cười trên môi.

 

Một điều đã ở hôm qua

Bao điều còn ở rất xa. Bên trời

Lưng chừng. Bao nhịp khơi vơi

Sẩy chân. Nghe khoảnh khắc rơi bên đường

Dường như chưa vẹn yêu thương

Xin trở lại. Về gần hơn. Bước mình

Về gần hơn. Mặt đất xinh

Một vòng tay. Ấm nỗi tình nhân gian

-       Sao nghe trong câu Hôm nay nhìn lên lần nữa / Mầu xanh ơi lộng gió lòng tôi, hay câu Dường như chưa vẹn yêu thương / Xin trở lại. Về gần hơn. Bước mình, các câu ấy nghe như khúc khắc? Lục bát sao lại ngắt nhịp 3-3-2, sao bằng lạc trắc đi đâu mất rồi ?

 

-       Thưa lục bát đồng tấu. Như đã nói, bát tấu là gảy đàn, lục là sắp xếp lại.  Lục bát đồng tấu là sắp xếp lại các phím đàn cho chúng gảy lên những cung bậc khác nhau. Không phải là lúc nào nó cũng nhu thuận hiền hòa. Các phím đàn bát tấu ấy có lúc nó lục lọi, sắp xếp lại cái cung cầm lục bát riêng tư theo ý nó. Có lúc nó cho lục là sáu, mà có khi chỉ là năm. Lại có lúc nó cho bát lả tám mà có lúc chỉ là bảy, hay chín v.v.. Các phím đàn ấy vốn hay tung tăng như cánh bướm ngoài đồng nội, chẳng thể biết lúc nào nó sẽ vươn cánh bay lên hay sắp nghiêng mình chao xuống. Nó biến tấu lục bát theo cách nhịp của nó, phải đọc to lên mới có thể nghe ra cái cung cầm ấy. Xin mời nghe mấy bài lục bát biến tấu từ câu ca dao Tháng Giêng là tháng ăn chơi, Tháng Hai cờ bạc, tháng Ba hội hè, Tháng Tư đong đậu nấu chè:

 

NHỊP XUÂN

 

1.

Ngày mùa anh nắng dậy

Nhịp đồng hoa em mẩy hạt xuân thơm

Ô tháng Giêng nào vậy

Hát thệ chiều em lẫy thắm tà buông

Đêm anh câu mái đẩy

Dịu dòng quê sông láy hội em hương

2.

 

Ngày mùa hoa kết trái

 

Nguyên tiêu ngày gió trẩy nụ em xanh

Tháng Giêng ăn chơi đấy

Em lẩy điệu mùa dậy nhịp xuân anh

 

Từ đấy, nghe trong lục bát đã thấy có sự tình kỳ bí là vần trắc đang âu yếm ôm lấy vần bằng. Lục bát Việt Nam bắt nguồn từ cái tiếng nói vốn là âm nhạc, nên nó có thể biến tấu thiên hình vạn trạng trong các cung bậc khác nhau mà vẫn nghe thấy trong đó nhạc điệu, hơi hướm lời mẹ ru những buổi trưa hè. Tìm thì sẽ gặp, nghe thì sẽ thấy. Xin mời đọc lại mấy câu thơ ấy thêm một lần nữa, xin đọc to lên, xua đi cái cung bậc sáu tám quen thuộc cũ, hòng có thể nghe thấy bằng trắc đang cùng nhau tung tăng bát tấu. Ngày mùa anh nắng dậy / Nhịp đồng hoa em mẩy hạt xuân thơm / Ô tháng Giêng nào vậy / Hát thệ chiều em lẫy thắm tà buông / Đêm anh câu mái đẩy / Dịu dòng quê sông láy hội em hương

 

Xin mời nghe thêm mấy vần đồng dao.

 

ĐỒNG DAO TA

 

Đồng dao ta, tập tầm vông

Ỡm ờ có có không không. Hẹn hò

Xòe hai tay… một tẽn tò

Đồng dao ta, tập tầm vó

Tìm chi không không có có. Đùa chơi

Xòe hai tay… một ngậm ngùi

Hóa ra mình đã lạc nhau

Bao năm tìm bóng mà đâu với hình

Cho ta giờ lại có mình…

Ngồi xuống với nhau tình tự

Cõi buồn xưa nhập cõi chữ âm thầm

Tạ nhau, hai cõi tình thâm

 

TĨNH VẬT CHIỀU

 

Tôi ngồi lại. Một nốt nhạc

tím. Và chiều, một khúc hát bay xa

Rưng rưng mầu lá trên hoa

Một vệt sáng ngày vàng. Pha tĩnh vật

Rót đầy ly chiều ong mật

Hứa hẹn tôi về một giấc nắng mai

 

QUÊ CŨ

 

Vừa pha mầu theo bình minh

Đã vỡ òa theo dòng xanh. Của nắng

Tung ban mai. Ngày sóng sánh

Tràn xuống đây. Sân gạch. Vẽ bóng rơi

Đúng nơi bóng ấy. Tôi ngồi

Mỗi sáng trông lên biển trời. Quê cũ

 

-          Lục bát khánh minh là thế ư?

-          Thưa không phải. Khánh 謦là tiếng nói nhỏ nhẹ, thanh tao, nghe trong trẻo như tiếng ngọc va vào nhau.

-          Thế còn minh?

-          Thưa minh 鳴 là tiếng hót buổi sớm mai của con chim đến từ cánh rừng trầm Khánh Hòa thơm ngát.

-          Thế lục bát khánh minh là gì ?

-          Thưa là những tiếng vọng về từ uyên nguyên tinh khôi. Có lúc nó biến tấu nghe ngân nga những cung điệu réo rắt. Nếu lục bát của Hồ Dzếnh là thi, thì lục bát khánh minh là từ khúc.  Những biến tấu lục bát của Nguyễn Thị Khánh Minh đẹp như những bài từ của Lý Thanh Chiếu.  Hương thơm của nó bay động mấy tầng thanh hư. Nhưng cũng có lúc nó quay về với những vần lục bát nguyên thủy, êm đềm như lời Mẹ ru: Nước mắt dài hơn người / Hạt đông thành đá. Hạt rơi vào hồn / Chợt hay cái nỗi quê hương…Chợt nghe những bước bên đường gió ru / Hỏi thầm chiếc lá rơi thu / Thương không ? Tôi - kẻ vọng-phu-quê-nhà.  Ấy là lúc tác giả của nó đang nhớ nhà, nhớ Cha, nhớ Mẹ. Xin mời đọc những vần thơ trong phần Ba của tập thơ: THÁNG NĂM LA MỘNG ĐANG ĐI.

 

Nghe con gió kết một ngàn sợi tơ

Xin người thả một giấc mơ

Cho mây xanh ngủ. Lời thơ đá vàng

 

Vẽ thử hạt lệ. Ồ không

Vẽ chơi cười nụ. Lại tròng trành môi

Vẽ thêm những bước tới lui

Hóa ra dị mộng giữa người và ta

 

Hỏi cận kề. Hỏi xa xôi

Vòng vo trăng biếc nụ cười chờ ai

Đụng hoài ngõ cụt thiên nhai

 

Hỏi người một câu nợ dài

Hạt duyên gieo ở phận ngoài cải kim

Mù khơi góc biển đâu tìm

 

Chiều rồi có con chuồn kim

Bay trong gió thấp kêu nghìn mưa sa

Hạt rơi mỏng hạt phôi pha

 

Đóa bằng lăng rụng bên đường

Sao màu tím vẫn tinh sương thế này

Hay vì bờ cỏ xanh mây

 

Chiều ngậm một nửa mặt trời

Nửa kia còn lại cho đời bình minh

Sầu căm ở giữa. Đêm thinh

 

Người ta chẳng thể và chẳng nên nói gì về những vần thơ đẹp như thế. Những lời thơ ấy là những vần lục bát trong cái vỏ sáu tám nguyên thủy.  Nhưng ẩn chứa trong ấy là những tâm tình tinh khôi khởi nguồn từ hồn dân tộc. Những tâm tình ấy thanh tao, tươi mát làm sao. Nó gọi về cái hương thơm của làng mạc Việt Nam. Tôi mơ ước những buổi trưa hè được nghe các bà mẹ Việt Nam ru con bằng những vần thơ trong sáng ấy.

 

TÔ THẨM HUY

Houston, Tiết Vũ Thủy, 2023