Thursday, November 28, 2019

‘TÔI CÙNG GIÓ MÙA’. NHỮNG CẢM NHẬN TỪ 3 LẦN ĐỌC


Nguyễn Phước Nguyên

Tôi Cùng Gió Mùa. Ấn bản lần thứ nhất
Văn Học xuất bản 1998
...
nửa thế kỷ
soi bóng tôi
trên những trang thơ nức nở này
Nguyễn Xuân Thiệp

1.
Tập thơ Tôi Cùng Gió Mùa của Nguyễn Xuân Thiệp đến tay một chiều đi làm về muộn. Ăn uống, dọn dẹp xong thì đã khuya. Mở ra lần thứ nhất, đọc thật kỹ. Ghi nhận nhiều điều ở mặt lý trí. Trình bày đẹp, kỷ thuật dùng chữ sâu sắc, không có những ca khúc đầy ký âm chi chít của các bài thơ được phổ nhạc.
Những bài thơ được sắp xếp theo thứ tự thời gian, cho thấy sự chuyển mình của đời thơ tác giả.
Không lời tựa hoặc lời kết. Hiểu rằng - tác giả sẽ nói những gì cần nói qua những bài thơ mình. Khiêm tốn. Tự tin.
Bên trong, chỉ có thơ. Và thơ... và thơ... và thơ...

2.
Hai đêm sau. Một tối cuối tuần. Sau khi vợ con đã yên giấc, thức khuya trong tĩnh lặng chậm rãi đọc từng trang Tôi Cùng Gió Mùa. Nghiệm ra đôi điều.

Thường, khi đọc một tác phẩm thơ (hoặc khi đọc bài viết về một tập thơ), thường tìm (hay được trích dẫn) một vài câu thơ hay của tác giả. Điều này không đúng với thơ Nguyễn Xuân Thiệp. Nói như thế không có nghĩa là thơ Nguyễn Xuân Thiệp không có những câu thơ hay. Có, nhiều nữa là khác. Nhưng để trọn vẹn cảm nhận tâm tình của tác giả, những bài thơ của Nguyễn Xuân Thiệp đòi hỏi người đọc phải ôm ấp cả bài thơ vào hồn, không phải chỉ vài câu ưng ý xuất hiện đâu đó trong mỗi bài. Hết cả cuốn thơ có phân nửa là những bài thơ dài, viết theo thể thơ tự do. Một hai câu thơ trích ra làm sao chuyên chở hết tâm tình.

Như tâm tình của một người lưu vong giữa quê hương mình, giữa ký ức và lương tri mình:

em mặc áo lụa
em hái cho ta một đóa tường vi
bông tường vi bây giờ vẫn nở
như cuộc đời. như ánh sáng. như tiếng chim
riêng chúng ta chẳng còn dừng lại
mây chân trời và sóng lãng du
tiếp tiếp trôi đi dòng thủy ngữ
mưa
những giọt mưa rơi qua trời sáng
rớt xuống ao hồ, nở những búp sen
mưa trong khu vườn ủ mật
thoảng qua trí tưởng. mùi trái chín
và men rượu
đâu ly rượu óng vàng em đã uống
cùng ta như uống ngọt ngào
cay đắng. trước ngày chia tay.
trong đêm lễ nến
mưa và đèn trên sông
chân sóng đẩy đưa. ta đi trên đường
biệt xứ
mang trong hồn chút bóng đêm. và
lửa nến xanh của thành phố quê nhà
(Mưa Ở Đây Như Mưa Ở Quê Nhà)

Như tâm tình của một tù nhân hụt đắm trong cơn hồng thủy của tử sinh, trong nghiệt oan của thời cuộc:

buổi chiều vớt sỏi dưới lòng sông Giăng
ta cười trong tiếng sóng
ai kia đưa ta lên rừng
ai kia đưa ta ra đầu ngọn suối
tượng đài người đọ được với thời gian
tiếng cười ta
đánh thức lớp cuội mòn chiều nay
bia đá nghìn năm bồi hồi xao động
nói gì với mai sau
nói gì với các thị trấn bên bờ nước biếc
một tiếng cười dài vang vọng hư không
buổi chiều kéo gỗ bên bờ sông Giăng
ta đọc bài cổ thi
giữa chừng bỗng ngưng. lời tan trong gió
lòng ta ơi. mãi không yên
nghìn năm. cơn đau sóng vỗ
chiều bên sông Giăng. và ta
chiều động giấc mơ ngàn
hồn ta theo trăm cây gỗ lớn
gập ghềnh lối voi đi. trâu kéo. mưa nguồn
giăng giăng bến cát
những ngày qua nằm dưới cơn mưa cố lũy
trắng trời lau thưa
mắt gỗ vàng và mắt ta qua thế kỷ
đã thấy vết chàm in sậm mặt người
(Chiều Bên Sông Giăng)

Như tâm tình của một cuộc đời đau nhức từng vết thương hằn học của hận thù, nhưng vẫn cưu mang miệt mài những mơ ước thuần chân:

giữa cuộc bạo hành. cơn sốt dữ
nỗi đau này cháy vỡ thịt da
thử ngẩng nhìn trăng đêm phán xét
ai công. ai tội. dưới trời khuya
ai xô trăm họ vào gai gốc
ai hái dâng đời một đóa hoa
hãy xét trong cơn đau lịch sử
nỗi đau nào. đau của riêng ta
áo quan chưa đóng. thời chưa hết
có kẻ cùng ta thức đợi chờ
nay dẫu đường đi đôi dặm khuất
trăng treo đầu ngõ. thấy quê nhà
(Ánh Trăng)

Điều nữa. Những rung động của người đọc thường đến khi đọc được một bài thơ hợp ý. Đó là những tác dụng từ bên ngoài. Điều này cũng không đúng với thơ Nguyễn Xuân Thiệp . Hay chỉ đúng phân nửa. Lắng nghiệm sau lần đọc thứ nhì, thơ Nguyễn Xuân Thiệp đã bốc hơn và liệm kín hơn, khi đọc lại với những rung động đã thức dậy, đã sẵn trong linh hồn. Để từ đó, bài thơ là nhịp tim, là hơi thở.

Có nghĩa là hãy mang tâm hồn miên viễn để đọc thơ Nguyễn Xuân Thiệp, chứ không phải là đọc thơ Nguyễn Xuân Thiệp để xót xa thân phận lạc loài:

gió trời
đã thổi
chim hãy bay đi
và mang về cho ta. từ miền đất khổ. một
                                    cọng rơm màu vàng
để ta thấy lại
mùa gặt nơi quê nhà
mùi đất
và cỏ
ngọn lửa giờ này đang cháy âm u trong
                                               thôn lau lách
sáng nơi này
xa kia là hoàng hôn
màu tường vi trong thơ cổ
chim ơi
về xứ hoàng hôn
hồn ta đầy gió
(Con Chim Màu Đỏ)

Có nghĩa là hãy mang lòng khắc khoải trầm luân lịch sử để đọc thơ Nguyễn Xuân Thiệp, chứ không phải là đọc thơ Nguyễn Xuân Thiệp để thấy nỗi buồn quá khứ trồi lên:

hỡi gió mùa
đã cùng ta gặp lại
nhớ không
lần đầu tiên chia tay cùng người
mà lịch sử đã có dư nghìn tuổi
mà hôm nay ta lại gặp ta
người lại gặp người
trong nỗi bàng hoàng
trong cơn sốt vỡ da
hỡi gió mùa
đã thổi từ cội nguồn xa. tới cửa hiện thời
thổi qua những rặng núi. những dòng sông.
những xóm làng. thành phố
quê hương tôi
đã đến đây chiều nay gặp lại
trong ký ức âm u của đời tôi
đã có những cơn gió mùa chợt dậy
đã có cơn gió mùa thổi qua thành
quách cũ
thấp thoáng bóng ngọn cờ
đã có cơn gió mùa thổi qua hàng hàng
bia mộ
những mặt người thiên thu
(Tôi Cùng Gió Mùa)

Có nghĩa là hãy mang trái tim cằn khô đã lần tươi mát để đọc thơ của Nguyễn Xuân Thiệp, chứ không phải là đọc thơ Nguyễn Xuân Thiệp để thấy lại được mùa xuân:

đã lâu lắm dường như ta không còn trẻ nữa
con chim biếc bay rồi vườn vắng cây khô
chợt một buổi nghe dòng sông nước chảy
gọi ta về thầm kể những cơn mơ
ta bỗng thấy em đi giữa chiều áo lụa
dãy phố dài thấp thoáng bóng dù xưa
em tay dắt con mắt nhìn trời rộng mở
khi nắng reo hanh vàng mùa mới sang thu
ôi. giả sử mai đây ta về lại bên đời
dẫu chẳng còn ai biết đến ta. chẳng còn ai
                                                        đợi cửa
thì trọn kiếp ta xin làm người nghệ sĩ
                                                    rong chơi
đi đọc thơ ta giữa những vùng bụi đỏ
(Giả Sử, Mai Về)

Đôi điều nghiệm ra ấy đã ươm mầm tri ngộ. Mọc trong tim những chồi rễ san bồi. Kết trái thành bài viết này, sau lần đọc thứ ba.


3.
Đó là buổi sáng của một ngày cuối tuần, khoảng mười hôm sau. Đem xe đi sửa. Mang tập thơ Tôi Cùng Gió Mùa theo, vì biết phải chờ lâu. Bên ngoài cơn mưa tầm tã từ suốt đêm qua vẫn còn nặng hạt. Bên trong phòng chờ lấy xe, chỉ có mỗi mình cùng ly cà phê thiếu đường.Thỉnh thoảng, vang từ phía sau, những tiếng máy móc được vặn lên, những tiếng nện chát chúa của dụng cụ kim khí. Dù chú tâm đọc, nhưng vẫn bị chi phối. Bực mình, bỏ ra ngoài đứng nhìn cơn mưa. Trong cơn mát hiếm hoi của một sớm mai hè Texas, bỗng thèm một điếu thuốc. Nhìn tập thơ trong tay, chợt nhớ lại hai lần tao ngộ cùng tác giả.

Lần gặp gỡ thứ nhất, một kỳ họp mặt thân hữu ở Dallas, nghe Nguyễn Xuân Thiệp tự đọc thơ mình. Đọc, không ngâm. Bài thơ Ánh Trăng. Giọng đọc khi trầm bổng, khi tha thiết, khi xót xa, khi tự thoại. Không! Không phải Nguyễn Xuân Thiệp đang đọc thơ của mình! Mà là đang sống với thơ mình, trong từng hơi thở tiếng thơ ra!

Lần gặp gở thứ nhì, trong một buổi trình diễn của Lê Uyên Phương tại Houston, mang tựa đề Màu Thời Gian. Gần cuối chương trình, Lê Uyên Phương giới thiệu tập thơ Tôi Cùng Gió Mùa và nhắc nhở vài kỷ niệm cùng tác giả ở Đà Lạt. Sau đó Lê Uyên Phương mời tác giả tập thơ lên sân khấu. Nguyễn Xuân Thiệp xuất hiện thật khiêm tốn. Không nói gì về tập thơ của mình, mà chỉ chia sẻ câu chuyện bên lề của một bài thơ đã được Lê Uyên Phương phổ nhạc - Tôi Muốn Yêu, Tôi Muốn Tin Cuộc Đời. Rồi bước xuống, nhường lại phần trình diễn ca khúc đó cho Lê Uyên Phương, với câu nói cùng khán thính giả: "Bây giờ, mời quí vị hãy bước xuống từ đỉnh cao của Màu Thời Gian, và đi đến cùng mặt địa cầu khốn khổ." Ca khúc đó là một trong những bản nhạc được Lê Uyên Phương trình diễn tha thiết nhất. Và có hồn nhất.

Lại mở tập thơ Tôi Cùng Gió Mùa ra dưới mái hiên của chỗ sửa xe. Lần này đọc thật trọn vẹn từ đầu tới cuối. Những tiếng động vẫn thỉnh thoảng vang lên, nhưng không còn là chi phối. Chúng trở nên thân thuộc, và cần thiết. Bởi thơ của Nguyễn Xuân Thiệp không đòi hỏi một tách rời thực tại. Thơ Nguyễn Xuân Thiệp là đời sống hằng ngày. Với những mệt nhoài, những trở trăn, những tin yêu và bi vọng mà mỗi phần đời đã đem đi hay mang đến. Bất quá, mỗi người có một lối cảm nhận và ghi nhận khác nhau. Bất quá, Nguyễn Xuân Thiệp đã chọn thơ để làm điều này, cho chính bản thân mình. Sống trọn vẹn. Viết nát ý.

Gấp tập thơ lại, tiếp tục ngồi chờ trong tiếng mưa rơi. Không thuộc được câu thơ nào sau ba lần đọc. Chỉ thấy man mác, dịu đắng một niềm vui. Là biết mình đã, trong quyền năng hạn hẹp nhưng tuyệt đối của một người thưởng thức, đến thật gần cùng tác giả. Và hạnh phúc là biết rằng khi cảm giác ấy vẫn còn cuồng lưu trong mặc tưởng, tác giả vẫn còn ngồi thật gần bên cạnh. Để nhỏ to, để sẻ chia những niềm riêng liệm kín, những nỗi chung cưu mang. Bây giờ. Và mai sau. Bằng chính ngôn ngữ riêng của trái tim mình:

chiều ấu thơ. đi trên đường quê hương
thấy lòng mình là sông lớn
ôm đất. ôm cây
và muốn làm thi sĩ
chia sẻ bát cơm với trẻ không nhà
chuyện trò cùng người tuyệt vọng
đắp bài thơ lên những phận người
(Những Buổi Chiều Qua Trong Đời Tôi)
...
khuya nay. còn ai đọc thơ anh dưới đèn.
xứ người. những cánh cửa đã khép
anh làm thơ. cho ngọn gió điên
cuốn bay đi. bay đi.
thơ qua hoang mạc
(Tempe, Thơ Qua Hoang Mạc)

Và nếu điều vừa nêu trên là ước ao chân thật nhất của mỗi thi sĩ, Nguyễn Xuân Thiệp đã thành công. Dẫu chỉ với tim tôi.

(Houston - 1:16 sáng, 23 tháng 8, 1998)

Npn

LI NHN CA NGUYN PHƯC NGUYÊN GI NXT

*N. cũng có mang một số sáng tác của chú vào trang etetet do n. và bạn hữu thực hiện, chú có có giờ vào xem cho vui:

*Ngoài ra, n. có trích 1 đoạn thơ của chú cho ca khúc cuối trong CD Đêm Nhìn Mây Trắng Bay của n, nhạc phẩm Đêm Đã Sáng của Nguyễn Trung Can, chú vào xem/nghe  đây:


No comments:

Post a Comment