Lưu
Na
Nhà văn
Võ Phiến. Hình: Lưu Na
Nguyễn Đình
Toàn & Võ Phiến. Hình: Lưu Na
Sau
gần 30 năm sống và đọc ở phố Bolsa, lần đầu tiên tôi đến dự một buổi ra mắt
sách. Đó là buổi ra mắt sách cuối cùng
của nhà văn Võ Phiến, tác phẩm Cuối Cùng.
Võ
Phiến 2009 đã yếu và chậm, nét mặt hiền hòa, hồn nhiên, và đôn hậu như một bác
nông dân. Thật khó tưởng tượng những
hàng chữ tinh quái sâu sắc duyên dáng đã tuôn ra từ con người có khuôn mặt
ấy. Trên bục bạn bè chữ nghĩa góp lời,
nơi hàng ghế đầu ông bà ngồi bên nhau thầm lặng và quấn quít như một đôi chim
sáo. Có lúc tôi tự hỏi không biết ông có
nghe gì không những lời phát biểu ấy, và trong suốt buổi ra mắt sách tôi cũng không
nhớ ông đã góp lời gì. Bấy nhiêu trang
sách đã cống hiến cho đời, đọc mờ cả mắt, ông có cần nói gì thêm?
Tôi
mua cuốn sách đầu tiên của Võ Phiến năm 1986, Tùy Bút 1, đọc vài trang đã mỉm
cười. Càng đọc càng cười. Những lời viết rõ ràng nghiêm trang _ tác giả
chỉ thủng thỉnh nhẹ nhàng, tôi càng cười dữ.
Đêm nằm đọc bài “Chửi” cười rung cả giường. Những năm 80’s dân Việt tỵ nạn còn ít, sách
báo còn thưa thớt, người lưu lạc đói quê hương thì càng đói chữ mà bắt được Võ
Phiến như vậy, quí hơn vàng. Tôi cần mẫn
đọc quảng cáo sách mới, nhà Văn Nghệ in cuốn nào tôi bê về cuốn đó. Tôi mê Võ Phiến.
Bởi
đằng sau những lời lan man cà kê ấy là cả một óc nhận xét sắc sảo, lý luận chặt
chẽ, và kiến thức dồi dào. Võ Phiến lan
man rất hay, cái mà thời nay chúng ta gọi là “tán,” dẫn dắt từ đầu bài một điều
bâng quơ gì đó thì vài trăm chữ sau, một vài trang sách in sau, đã đi đến một
thực tại của xã hội (uống coke, nước ngọt… thay vì chén chè vối của Hạt Bọt
Trà, cái dao bào của người miền Nam), của ngôn ngữ, của thói quen, của sự
sống. Bắt Trẻ Đồng Xanh, Chiếc Áo Dài,
Của Mắm và Người, Gắn Gùa và Gụ, Đạo và Đời… hầu như không có hạng mục nào của
đời sống mà Võ Phiến không đụng tới. Văn
chương chữ nghĩa ư? Đã có những tiểu
luận về tình hình văn học, tiểu thuyết ngắn dài, ngôn ngữ tiểu thuyết, cách
viết thời nay, vân vân. Không lạ khi
giới viết lách cũng như giới thưởng ngoạn đồng loạt khen Tạp Bút/Tạp Luận Võ Phiến.
Nhưng
Võ Phiến không chỉ hay trong viết lách lan man không không. Những truyện ngắn/dài của Võ Phiến cũng
thường rất độc đáo. Độc đáo ở nhân
vật. Trải bao nhiêu năm, đọc bao nhiêu tác
giả, tôi vẫn nhớ chị Lộc, nhớ ông Bốn thôi, ông Ba thê đồng thời. Tôi nhớ cô Bạch của Thương Hoài Ngàn Năm, cô
gì đó bị chồng tát những cái tát chắc nịch quả quyết mà vẫn trở về với “chàng”
vì ngoài chàng ra còn có ai tát nàng vững vàng như thế!!! Nếu không mẫn cảm ai có thể hiểu được giọt
nước mắt của cô Bạch mười mấy tuổi ngồi rửa chén nơi cầu ao hát mãi câu hát “thương
hoài ngàn năm” càng hát nước mắt càng ràn rụa, ai thấy được cảm nhận của cô gái
trong Thác Đổ Sau Nhà _ nhớ từng nét mặt thái độ của người đàn ông khi xưa có
lần chung đụng.
Cô
đơn ư, bóng dáng Thục đi một mình ngang qua quãng đồng trống cô quạnh giữa một
trưa nắng miền quê, hay những đụn khói cuối làng, hay một bầu trời sáng một
buổi tình cờ bước lên đồi cao… Với Võ
Phiến, những cảm giác đơn sơ mờ nhạt, những suy nghĩ mông lung không dạng hình
đều có một chỗ đứng, và là một chỗ lưu lại lòng mình cho đến mãi về sau. Đọc Võ Phiến tôi cứ thấy mình đọc miết theo
những suy nghĩ nhận xét, những chi tiết tình tiết rất chi li mà không chán,
không hề muốn dở trang sau để biết kết cuộc.
Võ
Phiến đi nhiều? Biết nhiều? Đọc nhiều?
Nghĩ nhiều? Những điều đó có thể
đúng có thể sai, rất quan trọng mà cũng sẽ không quan trọng gì cả nếu nhà văn
không có tác phẩm hay chỉ có 1 tác phẩm.
Nếu so số lượng và đề tài, thì có lẽ trước 1975 Võ Phiến có nhiều tác
phẩm hơn. Nhưng gây sôi nổi trong văn
nghiệp có lẽ là bộ Văn Học Miền Nam (VHMN), viết những năm 1991-1995 khi đã ra
nước ngoài.
Văn
Học Miền Nam bắt đầu với cuốn tổng quan điểm lại tình hình sinh hoạt văn học
miền Nam 1954-1975, sách báo, in ấn, tác giả và độc giả, bối cảnh và văn học
của từng thời kỳ. Theo sau cuốn tổng
quan là nhiều cuốn nhỏ với nhận định và tác giả phân theo từng bộ môn Ký, Bút,
Kịch, Thơ, Truyện ngắn, Truyện dài… Nếu
xem đó là một công trình giới thiệu, nhận định, và phê bình văn học của miền
Nam thì đó là một công trình còn thiếu sót về dữ liệu và thiếu chuyên môn về
văn học, học thuật; những điều đó đã được chính tác giả tự cáo và nhiều tác giả
khác bàn bạc chỉ ra. Nhưng tôi cho rằng
không vì những khiếm khuyết đó mà bộ Văn Học Miền Nam không có giá trị.
Về
mặt dữ liệu, cho đến năm 1991 sách đã in của văn học miền Nam còn sót lại được
bao nhiêu cuốn, nhớ được bao nhiêu tác giả, lưu trữ ở những nơi nào? Hỏi như vậy để biết công sưu tập, biên soạn,
và trí nhớ của Võ Phiến. Bảng mục lục là
một dàn bài vững chắc, dễ dàng cho việc tra cứu và bổ túc mai sau, Văn Học Miền Nam của Võ Phiến là nỗ lực đầu
tiên tạo dựng lại bộ mặt của văn học miền Nam đã bị chính quyền cộng sản cố
công hủy diệt. Với tuổi thiếu niên khi
cộng sản chiếm miền Nam, tôi chưa hề biết bộ mặt văn học ấy và chính nhờ công
trình của Võ Phiến mà bước lưu lạc tôi tìm lại được một phần của quê hương đã
mất, không đáng quí sao?
Bàn
về giá trị văn học, cho dẫu VNMN chưa đủ tầm là một công trình “giới thiệu và
phê bình văn học,” nó vẫn có giá trị đóng góp nhất định về mặt tài liệu và văn
chương: đó là những bút ký văn học nho nhỏ, ghi nhận riêng của Võ Phiến về tác
giả, tác phẩm. Đứng trên những thiếu sót
khiếm khuyết đã được chỉ ra, 20 năm sau vẫn chưa có bộ văn học nào hoàn chỉnh
hơn để thay thế. Hai mươi năm sau đọc
lại không chỉ bộ VHMN mà còn là toàn bộ những gì Võ Phiến đã viết, tôi vẫn thấy
mình thích đọc, trong khi có những tác phẩm phê bình văn học công phu của các
tác giả khác không kéo được tôi cho tới cuối sách. Tôi nợ Võ Phiến cái đọc của mình.
Thời
gian khẳng định giá trị của tác phẩm, nhưng thời gian cũng hủy diệt tác
giả. Võ Phiến vẫn hóm hỉnh cợt đùa khi
bạn ghé thăm, vẫn cười toác hoác khi có điều ưng ý, nhưng cuối cùng rồi tất cả
chúng ta cũng phải giã biệt nhau. Hình
ảnh đôi chim sáo thầm lặng quấn quít nơi buổi ra mắt sách, thắm thiết ân cần
nơi tư gia, nay là bức tranh uyên ương lẻ bóng.
Cuối
Cùng. Võ Phiến.
Lưu Na
09/30/2015
No comments:
Post a Comment