TÙY BÚT NGUYỄN THỊ KHÁNH MINH

Bất chợt thơ Nguyễn Xuân Thiệp và gió, và …

 

                                                           Nguyễn Thị Khánh Minh. Đinh Cường vẽ 

 

 …Gió thổi chiều xanh trôi với nắng

Gió, hiểu theo hiện tượng của thiên nhiên, là sự chuyển động của không khí.

Chim nhờ gió mà bay, lượn. Biển kia nếu không có gió sẽ chẳng có sóng. Sóng xanh ngọn làm nên đường viền đẹp đẽ cho những bờ cát, sóng bạc đầu để con người biết cái bé nhỏ của mình trước bao la. Hoa nhờ có gió mà biết chỗ đa tình gieo phấn. Diều trẻ thơ nương gió mà cao, càng cao chân bé thơ càng nhanh, vẽ bước chân bay bổng. Và kia, những trái bóng bay trong gió. Đã có bao nhiêu ánh mắt theo con bóng mở rộng màu xanh trời, và có như tôi không, mãi hoài vọng con bóng tuổi thơ hiện ra cuối chân trời, trả lại cho tôi những mơ ước thơ dại?

Gió cũng tung ra những cơn bão. Và sự tàn phá của nó thật khủng khiếp. Dường như cho cân xứng với những ích lợi, đẹp đẽ mà nó đã mang lại.

Tôi nói về mặt khoa học của gió một chút chỉ vì tôi muốn chạm đến mặt kia, mặt dội lên tâm linh con người, từ gió.

Những tai ương trong đời người được ẩn dụ bằng hình ảnh của sóng và gió, phong ba, phong trần, phong sương…  tất tất đều có âm thanh của gió. Phết lên hình ảnh của gió, của bụi là thấy ngay những trôi dạt, oán khúc kiếp người, những phai phôi của thời gian.

Trong văn chương, gió là cung đàn ảo diệu. Tùy theo sự cảm thụ và nhắn gửi của tác giả thế nào thì gió lộng lẫy âm thanh tâm cảnh thế ấy. Thật là vi vu huyễn mộng.

 

Cũng từ ảo hóa gió tôi như được thổi vào, cuốn theo, thơ Nguyễn Xuân Thiệp.

Cứ đọc lên những câu thơ, văn của ông, là nghe như có tiếng gió thổi giữa những dòng chữ, con chữ, hắt vào lòng mình nỗi cô liêu. Thổi và thổi, thăm thẳm, cô đơn. Chan hòa nỗi một mình tôi nhìn ra những sắc màu tâm tư phản chiếu từ lăng kính cảm xúc trầm lặng ấy cùng với tiếng kêu thâm u oan khốc của phận người trải qua những mùa gió tang thương của lịch sử.

Những con chữ từ sâu thẳm trái tim bi cảm ấy nối vào nhau thành thơ. Tôi gọi thơ Nguyễn Xuân Thiệp là thơ Tình.

“Nếu chúng ta không có chữ tình thì ở đời không có việc gì để làm cả. Tình là linh hồn của đời sống, là ánh sáng của tinh tú, là nhịp điệu trong âm nhạc, thi ca, là cái tươi đẹp của hoa, là màu sắc của lông chim, là cái duyên dáng của đàn bà, và là sinh khí trong học vấn. Nhờ có tình mà lòng ta mới ấm áp, mới có đủ sinh lực để vui vẻ đối phó với cuộc đời… …tức cái tình của các tâm hồn nồng nàn, đại lượng và nghệ sĩ…” (Lâm Ngữ Đường [1])

Tình, tôi muốn được hiểu theo nghĩa của Lâm Ngữ Đường khi ông luận về 3 đức của đại nhân: theo Mạnh Tử đó là: Nhân, Trí, Dũng, Lâm Ngữ Đường đã đổi thành: Tình, Trí, Dũng.

“Một chữ Tình để duy trì thế giới, một chữ Tài để tô điểm càn khôn” (Trương Trào [2]), và phải chăng Tài, -Thưa,Tài Hoa ấy- đã phổ được Tình vào văn chương chữ nghĩa của ông để bảng màu của Trời Đất Nhân Gian rực rỡ màu nhân ái, đẹp đẽ, lương thiện, điều mà con người trong thế giới ngày nay dần dần đánh mất nó, coi nhẹ nó? 

Thế nên,

Chúng ta quá cần thiết văn chương nghệ thuật trữ tình để phục sinh Chân Thiện Mỹ, để chói lọi cái đẹp của nhân tính xua tan đi bóng tối quỷ ma. Điều ấy tôi đã tìm được mỗi lần tôi đọc thơ Nguyễn Xuân Thiệp. Với cảm ứng riêng của tôi, thơ văn của Nguyễn Xuân Thiệp đã toát ra xán lạn một trong ba mỹ đức trên: Tình. Có Tình và, có Trí mới biện biệt được thiện ác của nhân sinh để sống chan hòa Tình, có Dũng thì mới can đảm bảo vệ, rao giảng Tình, và được sống có Tình. Phải hội đủ Tình Trí Dũng mới có thể làm thơ, được, như thế, trong cõi đời nhiễu nhương vô cảm này. Thưa Nhà Thơ, vậy là tôi có thể kết luận, cho tôi, để gọi ông, thưa đại nhân,(hay đại gia, như nhà nghiên cứu văn học Vương Khải Vận nói “chỉ một thiên tuyệt diệu, đủ xứng gọi là đại gia” [3]), ông phó thác cảm xúc mình ra sao để hòa âm nhịp đập đa cảm trái tim cùng chữ để có Thơ, thơ lai lángTình? 

Theo tôi cảm nhận,

Mạch ngầm dòng lặng mà buồn dội tiếng của vực sâu. Sương móc gieo dưới mái hiên khuya nhẹ nhẹ mà làm đêm dằng dặc. Chậm chậm những hạt cát đong vô lượng thời gian. Tiếng chuông đã miên du sao còn mấp máy mấy tầng ngọn cỏ. Một thở dài ngọn gió tây mà chân mây cuối trời linh cảm. Dưới cái nhìn, nghe, thấy, cảm, chữ bật ra đẫmTình, Nguyễn Xuân Thiệp đã tượng nên phong cách đẹp nhất của nghệ sĩ, của Thơ, phong cách trữ tình, viết hoa.
Thơ văn Trữ Tình, tôi rất thích hiểu theo U Mặc Đại Vương là: biểu hiện những quan niệm hoàn toàn cá nhân. Với trữ tình Nguyễn Xuân Thiệp, hình ảnh và chữ mang hồn phách của Đẹp, không, tôi muốn dùng chữ diễm lệ, không biết sao, chữ đó thấy thích hơn, vừa đẹp vừa buồn và rất thơ.

Gió, tôi nghe được giữa những con chữ ấy là gió mùa thu, tôi cho thế, vì gió mùa thu là gió chở chuyên được tâm khí hiu hắt, nùng diễm, nồng nàn nhất của nghệ sĩ. Nó vây phủ quanh ta cõi tự do cần thiết gọi là cô đơn, nạp thêm năng lượng cho ta bương chải cõi tồn sinh.

Khí thơ Nguyễn Xuân Thiệp là khí của tịch lặng, thâm viễn u u (chữ ai tự nhiên đến với tôi?),

 nhạc thơ bi hùng, ý thơ sâu trầm, uyên bác mà lồng lộng ảo mộng, tất cả, là hấp lực của dòng thơ này, theo tôi.

Và để cảm thụ cho hết nỗi tịch tĩnh trong thơ ấy, cũng phải có lòng và cảnh (tôi không nói đến trí thức) tương ứng. Muốn đọc thơ Nguyễn Xuân Thiệp dường như phải giống như người xưa chơi đàn cầm, nghe nói muốn gảy đàn cổ này, tâm phải thật lặng tiếng đàn mới tỏ. Lại cũng thấy rất hợp với câu nói của Trương Trào “Thơ và văn được như cái khí mùa thu thì là hay…” 

Nghe được hết cái khí mùa thu: …tiếng mùa. hốt gió. rắc ly tan / mặt đất. âm u. bặt tiếng đàn…, trước cơn lốc của thời đại, hốt gió, một thảng thốt, mà con chữ thì lại nối vào nhau bởi âm điệu lắng buồn như tiếng thở dài. Con người trước những biến cố của lịch sử, như bèo bọt, chúng ta dường như chỉ nghe được hết những số phận bé mọn ấy qua thơ văn, tranh ảnh thuần khí trữ tình của những tác giả thời đại đó, chúng mang giá trị rất hiện thực và nhân bản gấp nhiều lần những trang giáo khoa sử. Bạn sẽ thử hỏi, tại sao, nương cày, và mặt đất lại hoang vu?

thời đại xây trên lòng quá khứ

tiếng mùa. hốt gió. rắc ly tan

này em. nhìn lại nương cày cũ

Mặt đất. âm u. bặt tiếng đàn.
( Nhịp Bước Mùa Thu, 1954)

Tâm tôi đang thu, trái tim tôi đang đập theo vọng âm những chấm đèn lay lắt bước chân người tù xa xứ, hút vào tấm màn mưa, trong đêm (thời gian hôn ám?), như thể đang tan vào đường chỉ biên giới của sống chết, 

đêm đưa ta lên miền bắc

với những chấm đèn trong mưa
một đi. bóng nhà xa khuất
còn nghe đôi ngọn gió thu

bạn có bị bối rối trước khí nhạc buồn áo não đẹp thê lương của 4 câu thơ trên? Tôi thì, thúc thủ. Nên tôi, mệt quá đôi chân này, tìm đến chiếc ghế nghỉ ngơi… (nhạcTCS)

Thì tình cờ xem được bài viết của tác giả Phan thị Như Ngọc, Tôi Cùng Gió Mùa Đã Về Cố Thổ, trong đó có một câu làm tôi giật mình, chết cha, sao mình bị giống rồi, trong bài đó có câu “gió trời là sự chuyển động của không khí”, vậy là bài viết mình phải bỏ đoạn vô bài sao, khó cho mình, cái bắt đầu bài văn bài thơ mà nó đúng ý đúng nhịp trơn tru thì viết sẽ như dòng sông chẩy không bị mắc cục đá nào giữa dòng. Tôi đắn đo mãi, chưa tìm được cái nhập đề nào thích ý hơn, mà cũng muốn giữ cái tình cảm tức thì của mình lúc đó nên không muốn sửa lại, dù có thể sửa lại biết đâu hay hơn. Nên đành phải đôi lời phân bua này với tác giả Phan Thị Như Ngọc (nội chuyện này đã làm tôi khựng viết bao ngày!), nếu bạn biết Thơ đối với tôi là đền đài, mỗi con chữ thơ là mỗi hành hương để yết bái nó, thì tôi xin thề trên những con chữ tôi đã viết, rằng thì là, đó là sự gặp nhau của cái chí lơn lớn trên dặm dài chữ nghĩa. Gặp nhau, ngẫm ra cũng vì, tiếng chuông trên núi của ông nhà văn nhà thơ Nguyễn Xuân Thiệp gióng lên kia đã gặp giờ duyên nợ với tiếng gió hòa âm, và tiếng gió hai ta va nhau ở một giai điệu tình cờ. Thế nhé. Ở cõi văn chương có thêm, hơn một, tri âm thì đã chẳng diễm phúc hơn Bá Nha Tử Kỳ, thưa Phan Thị Như Ngọc? 

Trở lại. Với gió của thơ.

 

Gió thổi chiều xanh trôi với nắng… câu thơ theo tôi suốt mấy chiều, câu thơ đẩy tôi lửng lơ mấy chiều. Mới chợt thấy sức mạnh của chữ thơ, hai động-từ-thơ thổi và trôi trong 7 chữ mà dựng nên một cõi phiêu diêu trời đất, thổi trôi đi đâu, vô cùng hay đáy con ngươi buồn thẳm của người thơ? Nghe như va chạm, mong manh và vĩnh cữu. Chao ôi, huyết mạch của thiên thu đấy ư?

Nhớ, nhà thơ Joseph Huỳnh Văn có nói đại ý, có rất nhiều chữ, nhưng rất khó để có chữ thơ, tôi nói, gần như mỗi chữ trong thơ Nguyễn Xuân Thiệp là chữ thơ, chữ tình. Nhạc trong thơ ấy là giao thoa giữa âm thanh của tâm tư và nhịp đi 4 mùa trời đất, gió bụi trần gian. Và là châu báu, vì Chữ Thơ ấy được bung ra từ bệ phóng của Cảm Xúc Thực (viết hoa)

Tôi lấy được tinh túy cảm xúc thơ từ thơ Nguyễn Xuân Thiệp như thế nào tùy theo cảm xúc, kinh nghiệm chủ quan của tôi, mà thưa thốt cùng người đồng điệu, như thế cũng dễ mà cười xòa cho tấm lòng của tôi với nhà thơ tôi ngưỡng mộ, phải không, thưa bạn đang đọc những lời này? 

Cũng với cảm tính ấy, tôi thấy mình là con gió nhỏ mơ màng giữa mùa gió, gió thu, gió thơ, ấy.

Tiếng ai trên thềm nhà cố xứ? …nhà ai. phơi áo. ngoài hiên gió/ nắng tắt trưa qua. lạnh bến chờ… mọi người thì sao chứ tôi biết chắc nhà thơ- và cả tôi- ngọn gió thổi qua tấm áo phơi (của mẹ, của vợ, của chồng, của người yêu) bên hiên nhà hiu nắng là ngọn gió níu hoài bước chân người ly hương. 7 tiếng nhẹ, chậm (rất cần những dấu chấm này, nó là những dấu chấm của cảm xúc), nhà ai. phơi áo. ngoài hiên gió…, đẩy tôi về một buổi trưa nào xưa, hồi tôi ở tuổi 20, nằm võng, dưới gốc cau trong vườn nhà văn Lê Văn Siêu, có một tấm áo nâu bay trên dây phơi và tiếng chim tu hú trong nắng trưa thiu buồn tiếng gió, như tiếng về của người vợ nhà văn nằm dưới nấm mộ trong vườn…

Và đây nữa,… hương tóc bay sang. chiều vời vợi… một chấp chới hương thế thôi mà vô hạn chiều của vô biên thời gian, tấm khiên che chắn người qua những cơn giông rền mặt đất…? 

Theo gió u hoài, lọt vào “song the”, một mùa sương phụ, chăng?

này em. chưa đan xong chiếc khăn quàng cổ

thì gió mùa đêm nay đã đến đầy phòng
thổi rung liếp cửa… 

Chữ rung nghe đến lao chao. Có gì lay động theo con gió, – bóng đợi chờ?, sao tôi cứ nghĩ sau đó là biệt ly… 

giữa khuya. nằm nghe tiếng ếch

trôi về từ một bãi sông
gió thu. thổi bùng liếp cửa
bên tai ngỡ giục trống đồng 

Chữ bùng thì biết được cơn gió thốc của thời cuộc đã chọc thủng những cánh liếp đang khép bình yên che chở những giấc ngủ. Hai chữ này thiệt là đắc địa, tôi đã thốt lên như thế, khi con gió Santa Ana đang giật liên hồi những cành cây ngoài cửa sổ. Trời đang đông. Và tôi đang có một chỗ yên ấm để đọc những lời thơ đem tôi về một thời quá khứ đầy biến động của tác giả. Đó là niềm vui trong ngày (có thể thêm vào 33 lúc vui của Kim Thánh Thán đời xưa). 

Trong hoài vọng, …gọi đêm về/ cơn gió đêm. nồng mùi đậu phụng rang. và phở nóng/…” chỉ thương khó một nỗi là hương thanh bình ấy người tù đói nhớ cồn cào trên chiếc võng mơ, trên cành ảo tưởng,

…chiều nay vác cây củi ướt. đi trong mưa. về qua xóm nhỏ mơ ngọn lửa bếp nghèo…

…câu chuyện thần tiên bên bếp lửa

đâu ngờ. trở lại. chiều nay. tôi người tù xa xứ

…qua mưa. thấy đời như miếng kẹo gương
qua mưa. thấy đời. như mâm xôi chín ửng 

Giữa bao tử và cái đầu cũng có sự đổi trao gieo cấy nhân quả để chữ nghĩa được mùa, tôi rất thích hình ảnh tỉ dụ trong hai câu thơ này, hiện thực cái nhìn của kẻ tù đói thấy đời là miếng kẹo gương dòn rụm, là mâm xôi chín ửng (chắc là xôi gấc), lại gặp gỡ một triết lý xót xa, mưa tan và miếng kẹo gương đời cũng vỡ, – ôi mộng tưởng mà thôi, cuộc đời ta- và chín ửng mâm xôi kia có phải cũng là ảo ảnh mặt trời tự do cuối chân trời? Mộng tưởng, ảo ảnh, có thể đôi khi là chiếc gậy giúp ta đỡ mòn mỏi tuyệt vọng.

Có nơi như vầy trong trần gian. Ai, khúc gỗ mục nằm dưới đất sâu nghe vọng buồn tiếng trời sụp mưa dâng, tiếng đưa tang buồn vó ngựa? Sao tác giả lại có thể hòa âm được chữ, hình ảnh, nhạc và tâm tư thê lương đến vậy. 

có đêm. sụp trời. mưa lớn

nghe trăm cỗ ngựa qua cầu

tưởng như những loài nấm đỏ
mọc trên thớ gỗ mục sầu 

4 câu, vẽ tận cùng cảnh, kẻ đang “lưu thân đi trong trời đất/ áo quần như gã hề điên/ tóc râu dựng bờm cổ thụ/ cõi người. chợt lạ. chợt quen”…

 

Và có phải, nhờ những chiếc cầu này mà người tù đã đi qua cơn lưu đày: …mai về. tắm mát dưới trận mưa quê nhà. ăn bát canh hoa lý….nhắm mắt. thấy sông hằng. trải lụa… ,… mưa ở đây. như mưa. trong rừng trúc/ mưa ở đây. như mưa ở quê nhà…sao cái chết vẫn gần bên sự sống/ bát canh chiều. thoang thoảng vị chiêm bao… 

Quả là những chiếc cầu tình người. Mỗi nhà văn nhà thơ đều có những điểm tựa dịu dàng riêng của mình để vượt qua kiếp nạn, nếu không, hẳn là chúng ta đã không được đọc lời của những con người đã trải tận cùng số phận: A. Solzhenitsyn,  B.Pasternak, … 

Cô đơn, suốt cánh đồng đời người mỏi mắt mỏi lòng một chân trời bình yên, theo nhà thơ, đó là cõi tim nhân ái con người, 

người thi sĩ với những tờ bản thảo

uống nước mưa và thở chút khí trời

hồn có rộng. đi trên đường gió bụi
mắt hôm xưa. còn dõi bóng cuộc đời…

…xin hỏi đất. và hỏi thầm hoa cỏ

hỏi giọt mưa. đã rớt xuống khu vườn
trong gỗ mục. có chồi lên đọt lá
trong tim người. có tiếng nói nào không…

…ta đi bao năm không hề gặp

đời quạnh hiu. tiếng gió qua đồng… 

Thấy miết miết đi. Thấy ngác ngơ một cõi đồng không. Thổi rét bước độc hành. Chạm vào nỗi riêng rất bé của tôi, trên con đường hoàng hôn hò hẹn còn tội quá sợi tóc ngược gió, hoài mong…ôi, ai… 

… đi trong chiều gió ngược

nhìn lại ta

người cùng khổ. kẻ cùng đường. trên mặt đất mênh mông… 

Và ngọn đồi nào giữ được cánh mây đừng trôi đi,

“những ngọn buồn. gió thổi/ anh làm mây. trên đồi”  Và Anh làm cuộc hành hương, qua đời mình, qua những con đường quê hương thăng trầm sử lịch,

…trong cuộc hành hương. về nơi bình minh ẩn náu/ cuộc đi nối tiếp những con đường từ bóng tối…

…hỡi gió mùa/ đã đến trong cây/ đã nói cùng với lá/ rằng ta yêu nỗi cùng khổ của kiếp người/ cả những điều tuyệt vọng/ rằng khắp nơi. trên mặt đất. mùa đông này thiếu lửa…

…hỡi gió mùa/ đã thổi từ cội nguồn xa. tới cửa hiện thời/ thổi qua những rặng núi. những dòng sông/ những xóm làng. thành phố/ quê hương tôi/ đã đến đây chiều nay gặp lại/ trong ký ức âm u của đời tôi… 

…đã có những cơn gió mùa thổi qua thành quách cũ/ thấp thoáng bóng ngọn cờ/ đã có cơn gió mùa thổi qua hàng hàng bia mộ/ những mặt người thiên thu…

…thổi qua những biên thùy. rào cản. những ước định của người. những tâm hồn mê sảng. những mầu da. những dòng nước mắt…

Cái tương ngộ trầm thống của gió đời thổi vào cõi rỗng rang tang thương của số phận con người. Ngậm ngùi là máu đã đổ quá nhiều vì niềm tin bị giành giật, cưỡng đoạt, áp chế.

…hỡi gió mùa/ giữa những bình minh. những hoàng hôn cười khóc/ ngươi đã nghe gì thấy gì/ từ trong thánh kinh và nam hoa kinh/ và triệu triệu những trang kinh vàng óng/ trên cây vô ưu/ và cành nhân sinh/ có con chim nào hót…

Nếu có, xin bạn mở trang 35 đọc cho hết bài Tôi Cùng Gió Mùa của tập thơ cùng tên, để có thể cảm nhận hết bằng cảm xúc của riêng mình. Cho tôi được ngồi bên chia sẻ, với bạn, với nhà thơ, gió mùa/ thổi qua/ thổi từ lịch sử của từng chủng tộc/ tới nỗi riêng của mỗi phận người/ trong cơn oan khốc…

 

Cho tôi được trở về trong chiếc kén của mình và trả lời một cách ngây thơ mơ mộng theo cách của tôi, câu hỏi của nhà thơ…có không một chỗ dừng chân/ cho loài người. suốt cuộc hành trình. về nơi tĩnh lặng…, Có đấy. Đó là nơi trái tim bao dung của con người. Và, hình như cũng là nơi người thốt lên lời hẹn, sau bao nhiêu tao tát trôi giạt của gió nhân thế,  

…và anh/ anh mang trái tim em / trong trái tim đau. của mình. trên cành. gió... 

…và anh sẽ tìm được bình yên trong bão tố/ trong cánh tay em…

dường như kim cổ, nơi xum vầy nhất, là nơi trú ngụ thương cảm ấy, chả phải ư, bước chân về nghỉ ngơi một cõi, cho dù có là đôi chút bình yên trong bão tố của cánh buồm Lermontov cũng đủ để nhà thơ nhìn mọi điều thăng trầm trong cõi gió mình là giấc mộng. Giấc mộng thường được hiểu là hiền và đẹp.(bài thơ Hồ Sơ Một Giấc Mộng trong tập Thơ Nguyễn Xuân Thiệp). 

Điều gì đưa nhà thơ đi qua đi qua, để cuối cùng, về… một dốc sương. đỏ/ của mầu đá ong/ bia mộ khắc đề tên tôi…? và tôi chắc rằng sẽ có tri kỷ đem đến đấy một cây quỳ đẫm nắng gió quê nhà ngồi nghe thơ ru… 

“Không có ai dẫn đường, tôi nhờ vầng trăng chỉ lối. Và cứ như thế, đi qua đi qua những dặm trường…” 

A. Vầng trăng. Trương Trào có bàn “dưới trăng nghe tiếng tụng kinh (hay chuông chùa) thì cái thú càng sâu xa; dưới trăng mà bàn về kiếm thuật thì can đảm càng tăng; dưới trăng mà bàn về thi thơ thì phong thái càng tĩnh; dưới trăng mà đối diện mĩ nhân thì tình ý càng nồng,… trăng tỏ nên ngửng nhìn trăng mờ nên cúi nhìn…”

Thương ôi, cái thời của chúng ta, không còn được dưới ánh trăng thơ mộng của Trương Trào nữa rồi, nàng trăng bây giờ không được cái phần số bình yên đa tình huyễn ảo cho Lý Bạch đối ẩm hay là một “đóa hồng trăng/rào rạt nở khắp đồng khuya” của Joseph Huỳnh Văn nữa, mà đã dọc đường gió bụi cùng, ít ra là với nhà thơ Nguyễn Xuân Thiệp, trên dặm trường ánh trăng ấy, bỗng rền âm u một vũng nước trời đất lộn nhào, 

về đâu. về đâu/ ô. những câu thơ/ đã đưa anh qua chiến tranh/ và tù rạc/ để tới đây/ đêm nay. ngồi nghe tiếng sấm/ vầng trăng. nhúng đầu trong vũng nước 

Ngài Trương Trào, xin hãy nghe trăng của nhà thơ thời đại chúng tôi,

băng cánh đồng. trăng chết

tháng ba. về trên thành phố xưa

như lời ngụ ngôn. buồn. của gió
nắng tháng ba. vàng bạt mui xe
hành nhân. tóc râu. chín rộ
biển xa. sâu. như mây tần
thùy dương dậy. chiều tà. hung hãn

ta đi trên đường biệt xứ

mang trong hồn. chút bóng đêm. và lửa nến xanh. của thành phố quê nhà
qua đây
như vệt trăng. qua miền đồng cỏ
nghe vi vu. biển gọi nguồn về
trùng khơi. Ì ầm con nước động
lưng trời. lượng lượng. mưa sa 

người đi mang vạt bóng đêm, hiu lạnh lửa nến xanh quê nhà, chỉ đủ làm nên một vệt trăng áo não trên đồng cỏ lưu đầy. Làm sao và hiếm hoi đến tội nghiệp ánh trăng cổ tích của người xưa, đáng lý ra phải có, để người thơ đời nay nối dài ánh trăng của nhịp sống thong thả, bình yên. Nhưng, với thiệt thòi ấy, Nguyễn Xuân Thiệp đã làm ánh trăng hiện thực hơn. 

tất cả/ đã theo anh/ trên những chặng đường oan khốc/ qua chiến tranh. máu. pha bùn lầy/ qua tù rạc/ những đói. khổ/ của đồi vác đá/ con đường đẩy xe cây/ nhưng em ơi. những ngày rách rưới ấy. may thay. thỉnh thoảng còn vầng trăng mọc sớm. sau đồi cỏ tía… 

May thay. Đúng may thay, trời đất đã sinh ra nhà thơ, kẻ sĩ, nghệ sĩ và, trẻ thơ. Để chống đỡ với trục bên kia, trục ác. Có phải bằng trái tim nghệ sĩ, nhà thơ Nguyễn Xuân Thiệp nhìn mọi điều qua tấm gương lọc ánh trăng (hay ngược lại?) để có được phong thái điềm tĩnh như người xưa đã nói? Đấy là chút công dụng của ánh trăng bình yên còn sót lại cho thời mạt pháp này, và nhà thơ của chúng ta nhờ có một trái tim mẫn cảm và cái nhìn của dòng sông im, đã hóa thân được nó thành ánh sáng giữa cõi bụi bặm, tiếng của Thơ, vừa hiện thực vừa trữ tình. 

Ôi. Những vầng trăng thời biệt xứ… Trăng không ở trên trời, trăng bước đi phản ánh bước lưu đầy

…ta thấy trăng soi đầm nước rộng

mùa thu. muà thu. im cành trơ

đêm tù. bạn đọc thơ đầu núi

tưởng chim rừng động ánh trăng xưa

 …ta thấy vầng trăng quầng khóe mắt

chiêm khê. mùa thối. cánh đồng thưa

…vầng trăng nào đứng trên đầu dốc

dậy tiếng tù đóng ván giữa khuya

…nhìn qua đất rạn ta còn thấy

mảnh trăng trên đồi Golgotha

Tôi thấy chập chùng những bóng người đang vác thập tự trong đêm, những bóng ma lùi lũi gùi bóng trăng khổ lụy để tìm một bóng mai.

Ánh trăng không phải là một thứ đồ chơi để ngẩng mặt hay cúi đầu ngắm, giờ ánh trăng xé mình ra mà lẫn vào cát bụi nghe những thi thể đang vùi giấc bi ai, nước mắt tôi đọc những câu thơ khi vệt trăng lạnh này rùng xuyên qua cơ thể, 

lều vắng. vệt trăng tìm lửa ấm

chồn hoang lang thang qua mồ gai

bằng hữu đem thân vùi cát bụi
tiếng tù và. động giấc bi ai
này nghe. nếp áo sông thu vỗ
hồn ơi hồn. nhập khúc trăng trôi

đời rộng. ta nằm nghe hiu quạnh

tiếng tắc kè. gõ xuống ngói hư
tù trở giấc. đèn chong ngọn đỏ
thuở trăng qua trên nóc nhà mồ

…

về đâu. chuyến lữ hành rất vội

sân ga đã tắt tiếng còi chưa
vầng trăng đứng cuối đường ray. gió
những toa tầu. qua. khuất. lau thưa
thức trong cây. trái tim sầu úa
như trăng. người của thuở không nhà

…

nay dẫu đường đi đôi dặm khuất

trăng treo đầu ngõ. thấy quê nhà 

Ôi những thi thể vùi bụi cát kia, có thấy trong vệt trăng hơi ấm quê nhà? Ánh trăng quê nhà là lá cờ nhà thơ đã phủ trên những nấm mồ gai ấy để vinh danh Người, ơi Người Tù đang ngủ giấc bi ai. 

Và.Tôi hiểu. Ánh trăng dẫn đường Người thơ đi qua con đường khổ nạn. 

từ trong động ấy. giờ trăng mọc

ánh trăng. chảy vàng trăm cửa sông 

Ôi trời, tôi thấy mình chảy dài hoan lạc theo vệt ánh sáng vàng trên dòng sông nhân ái này. Đẹp quá, chữ nhạc ảnh hình rung, lay, trì, níu, tâm tư ta. ánh trăng chảy vàng trăm cửa sông, cho tôi mường tưởng một hẹn hò rực rỡ sum vầy biển, ấm lòng mẹ, yên che vòng tay cha, và dịu dàng cánh tay người yêu… 

Ai là người yêu, hãy nghe

 

…này em. biết không

hiển hiện trong vùng tối
khung cửa sổ nhà em
nơi cư ngụ của một ý thơ trong suốt…

 

Yêu chi mà đẹp mà thơ mà ân cần lãng mạn mà phó thác đến vậy. Bạn yêu kiều, nếu biết khung cửa sổ nhà bạn là nơi cư ngụ một ý thơ trong suốt của ai, thì bạn sẽ yêu như thế nào? Đây là ánh trăng hồn nhiên mạnh mẽ nhất để bầu bạn người thơ trên những dặm trường. 

mai về

tắm mát. dưới trận mưa quê nhà

 
hết rồi. thời quỷ mị
đời hân hoan. gió gọi ta
hài cỏ. nón mơ. tay nải biếc
mai về
dưới trăng. hái một bông trà

trăng cẩm thạch. biển trời chợt hiện
mây lìa đàn. bay đi. mây trôi
hạo ca. biển rạng ngời tan hợp
trăng bỏ neo thôi. hải phận người

Hình ảnh rất lạ rất riêng và khơi gợi cảm xúc vừa đầm ấm vừa lẻ loi. Tôi biết vầng trăng bỏ neo nơi hải phận nồng nàn, nghệ sĩ, đại lượng ấy thì người có thêm sức mạnh đến thế nào để phổ những nỗi khổ đau cùng hạnh phúc con người vào thơ, cho dẫu, 

ôi. giả sử mai đây. ta về lại. bên đời

dẫu chẳng còn ai biết đến ta. chẳng còn ai đợi cửa

thì trọn kiếp ta xin làm người nghệ sĩ rong chơi
đi đọc thơ ta. giữa những vùng bụi đỏ

Thưa Nhà Thơ, tôi không cho ông (xin lỗi), anh làm thơ. cho ngọn gió điên. cuốn bay đi. bay đi. đâu, nó phải thổi tới nơi tối tăm nhất của tâm hồn con người để đánh thức những rung động con người. Tôi biết. Tôi tin. Nhờ đó, bên những khủng khiếp mà nhân loại đang gieo ra cho nhau, còn có thể cứu vãn thế giới này thoát khỏi hơi hôi tanh của ác tâm.

Thưa Nhà Thơ, còn thập tự để vác giữa cuộc rong chơi ấy, vì còn bên đời, vì bụi đỏ, và trên hết, vì là nghệ sĩ. Nghệ sĩ với tất cả yếu tính Tình Trí Dũng, thì còn phải rao giảng nhiều nhiều lần hơn để cho bóng ma quỷ ở thời đại này phải thối lui trước Nhân Tính, trước Chân Thiện Mỹ, để kiến tạo một Cõi Đẹp.

Nghệ Sĩ Nhà Thơ trên trần gian ơi, hãy để lời của Người bay đi với niềm tin đẹp đẽ ấy.

Và phải chăng, cũng còn vì một lời hẹn, đốt ngọn lửa hồng. trong căn nhà gỗ. bên đồi/ đọc lại cổ thi và cựu ước, hát khúc kinh vui/ gởi loài người khắp nơi trong cõi gió…? 

lệ sẽ khô. trong nắng tàn đông

máu sẽ khô. bên bờ tường cũ

người sẽ vui vì người đã đông

ta làm thơ. thơ đầy nắng sang… 

Và, Làm Thơ, vì như Nhà Thơ đã nói …ôi tôi viết. như một thách đố trước định mệnh. và sự lãng quên…  

Thêm một lời.

Những chữ nghiêng trong bài viết này là thơ Nguyễn Xuân Thiệp, hầu hết được trích từ thi phẩm Tôi Cùng Gió Mùa. Mỗi cách đoạn là mỗi ghi chép bất chợt của tôi khi đọc một câu thơ, một đoạn thơ mà tôi thấy thích. Và góp lại nên bài này, nên có thể những đoạn có khác mạch đi. Chắc cũng không sao, vì đây chỉ là ghi lại cảm xúc chủ quan, và những thơ trích chỉ là cảm nhận duyên nợ riêng tôi với những câu thơ ấy, không phải là nhận định gì về văn thơ tác giả cùng tư tưởng của ông. Thật ra tôi đã nghĩ, với bài thơ Ánh Trăng trong tập thơ Tôi Cùng Gió Mùa của Nguyễn Xuân Thiệp, nếu tôi được trở lại mái trường Văn Khoa, trong một khí hậu xã hội khoáng đạt, và nếu làm luận án về văn chương, tôi sẽ lấy đề tài là bài thơ này, lúc đó tôi sẽ nghiên cứu nó một cách có hệ thống, chuyên môn hơn, nhưng đó hình như lậm qua lý trí mất rồi, thì chưa chắc nó lột tả được cảm xúc người đọc như tôi viết một cách bắt chụp như lúc này. 

Bởi viết với cảm xúc rung động tức thì, nên xin bạn nghe nó bằng cảm xúc, không bằng trí biện biệt, tôi sẽ nói nhỏ cùng bạn, cảm ơn. 

NGUYỄN THỊ KHÁNH MINH

Santa Ana – Mùa xuân 2013

Nguồn: Thư Viện Sáng Tạo

 

[1] Lâm Ngữ Đường (1895 – 1976) là nhà văn nổi tiếng của Trung Hoa. Từng học ở các trường đại học Havard, Leipzig, chuyên về ngôn ngữ học, chủ biên tạp chí nổi tiếng Luận Ngữ, giáo sư Đại Học Bắc Kinh. Ông viết nhiều sách, lời văn sâu sắc mà dí dỏm nên được gọi là U Mặc Đại Vương. Ông mất tại Đài Loan. Ngôi nhà ông ở nay là Thư Viện Tưởng Niệm Lâm Ngữ Đường, tại Ban Tử – Đài Bắc. Những câu trích của Lâm Ngữ Đường và Trương Trào, do Nguyễn Hiến Lê dịch.

[2] Trương Trào (1650 – ?) nhà văn Trung Hoa, tác giả U Mộng Ảnh, phản ánh tính cách cùng nghệ thuật hưởng cuộc sống của ông.

[4] Nhà nghiên cứu văn học đời Thanh Vương Khải Vận khi đọc bài thơ trữ tình Xuân Giang Hoa Nguyệt Dạ của Trương Nhược Hư đã nói “cô thiên hoành tuyệt, cánh vi đại gia”, chỉ một thiên tuyệt diệu, đủ xứng đáng là đại gia, (Nguyễn thị Bích Hải dịch)