Tuyết

Tản mạn bên tách cà phê

Nguyễn Xuân Thiệp


Những ngày này tuyết phủ trắng khắp miền Đông và Đông Bắc nước Mỹ. Những mái nhà, những con đường và hàng cây chìm trong tuyết. Tuyết cũng rơi ở Garland, Texas. Trong cảnh tuyết phủ mênh mông ấy, người ta mơ tới những ngọn nến trắng được thắp lên và tỏa ấm như trong thơ của Pasternak. Cũng như nó được thắp lên một đêm tuyết rơi trong câu chuyện của nhà văn Nga nổi tiếng Konstantin Paustovsky Nguyễn kể lại sau đây. Xin được xem nó như ngọn nến nhỏ trao đến anh em bạn bè trong những đêm mùa đông giá buốt này.

   Trong Thế Chiến II, một phụ nữ trẻ người Moscow tên là Tatyana Petrovna cùng với con gái Varvara, tản cư về một thành phố nhỏ và ngụ tại nhà một người đàn ông già tên Potapov. Một tháng sau khi Tatyana đến, ông Potavov qua đời.
   Lúc đầu cô không ưa cái thị trấn này, và cảm thấy hối tiếc rằng đã rời bỏ nhà hát ở Moscow để về đây. Nhất là vào những sáng những chiều, lúc thời tiết xấu, lũ quạ kêu quang quác, bay thành từng đám mây đen trên những ngọn cây trụi lá. Nhưng rồi ngày tháng trôi qua, cô dần quen với ngọn đồi bạch dương và dòng sông uốn lượn bên đồi. Cô cũng đã bắt đầu đi trình diễn ở các trạm quân y trong vùng. Cuối cùng thì cô đâm ra thích cái thị trấn nhỏ bé và êm đềm này, nhất là khi tuyết phủ. Và cô bắt đầu quen sống trong ngôi nhà của một người lạ với những đồ vật lạ. Potapov có một người con trai hiện đang phục vụ trên một chiến hạm trong vùng Hắc Hải. Tatyana ngắm nhìn tấm ảnh của anh treo trên tường, cảm thấy đã gặp chàng trai này ở đâu, dường như đã lâu lắm trước cuộc hôn nhân thất bại của cô, nhưng cô không thể nào nhớ ra được.

   Những bức thư tiếp tục gởi về cho Potapov, tất cả đều cùng một người viết. Tatyana xếp những cái thư ấy trên bàn viết của gia chủ. Một đêm, khi trời đổ tuyết, Tatyana không thể nào ngủ được. Tò mò, cô mở một cái thư ra xem. Người con trai của Potapov là Nikolai cho biết rằng anh vừa hồi phục sức khỏe trong bệnh viện sau khi bị thương nhẹ. Anh ta hy vọng rằng khi rời khỏi bệnh viện anh sẽ có thể xin nghỉ phép về thăm cha già. Người con hình dung ra cảnh vật lúc anh trở về: Tuyết rơi trên những con đường đi tới vườn cây chỗ đình phong ngày nào sẽ được dọn sạch, chiếc đàn dương cầm cũ xưa sẽ được lên dây lại, và trên mặt đàn vẫn còn bản nhạc lúc anh rời nhà ra đi -đó là khúc mở đầu (overture) của tác phẩm “The Queen of the Spades” của Tchaikovsky, và những ngọn nến cháy dở vẫn còn trong giá nến. Anh ta còn tỏ ý thắc mắc không biết cái chuông treo trên cửa có còn ngân vang như ngày xưa.
   Tatyana cảm nhận được rằng một ngày nào đó người con sẽ trở về. Thật là khó cho anh ta khi thấy rằng những người ở trong ngôi nhà và mọi vật không còn như  anh mong đợi. Tuy vậy, sáng hôm sau Tatyana cũng ra dọn sạch tuyết trên lối đi tới vườn cây. Cô cũng sửa lại cái chuông treo ở cửa và mướn người đến lên dây đàn. Cô tìm lại những mẩu nến cháy dở và đem cắm vào giá nến. Varvara nhìn mẹ lăng xăng làm việc, lấy làm ngạc nhiên lắm.
   Và rồi Nikholai được xuất viện. Anh đã về đến ga xe lửa, mong gặp lại cha mình. Anh chỉ có thể ở lại nhà 24 tiếng đồng hồ. Và anh buồn biết mấy khi người trưởng ga báo cho anh biết cha anh đã qua đời. Nikholai dạo bước lang thang, nhưng không có ý định về thăm lại ngôi nhà của cha mình. Anh chỉ đến thăm lại vườn cây và cái đình phong ngày xưa nơi lối đi đã được dọn sạch. Đang đứng trầm tư trong tuyết thì một thiếu phụ trẻ bước đến -đó là Tatyana. Cô thân ái mời anh vào nhà.
   Trong nhà, chuông cửa vẫn hoạt động, những ngọn nến và cây đàn dương cầm vẫn ở đó -mọi vật trước mắt đúng như anh tưởng tượng. Nikholai cùng ngồi dùng trà với Tatyana. Cô nói dường như cô đã có gặp anh ở đâu đó một lần. 

   Đêm hôm ấy, Nikholai nằm ở sopha không chợp mắt. Anh cố thức tận hưởng từng phút giây trong ngôi nhà xưa.
   Sáng hôm sau, Tatyana đưa anh ra ga xe lửa. Trước khi anh bước lên tàu, cô bảo anh là hãy viết thư về. Sau cùng, cô nói, cô và anh đã là người một nhà.
   Vài hôm sau, Tatyana nhận được thư của Nikholai. Anh nói anh nhớ ra rồi nơi họ đã gặp nhau. Đó là vào năm 1929, trên vùng Crimea. Hôm ấy, Nikholai đang đi dạo trong công viên. Gần đó, một thiếu nữ đang ngồi trên ghế đá với cuốn sách trên tay. Cô đứng dậy và đi ngang qua mặt anh. Anh dừng lại, nhìn theo cô, nghĩ rằng cô sẽ là người thay đổi cuộc đời anh và mang đến cho anh niềm hạnh phúc tuyệt vời. Anh có cảm tưởng số mệnh đã đưa cô đến với anh, nhưng hồi ấy cô không theo anh. Và số mệnh một lần nữa lại mang cô, ôi Tatyana, về lại với anh. Và nếu quả cô cần có anh thì anh nguyện sẽ hiến dâng cuộc đời anh cho cô.
   Tatyana gấp bức thư lại đặt xuống bàn và cô tự nghĩ: Mình chưa bao giờ sống ở Crimea. Nhưng điều đó có quan trọng gì đâu?
(theo Konstantin Paustovsky)

Tháng 2. 2011
NXT

Hương vị anh đào

Tản mạn bên tách cà phê

Nguyễn Xuân Thiệp

Tháng 5. Nắng rực rỡ trên miền đồng cỏ Texas. Cùng với ánh nắng chảy tràn, trái cherry đỏ (red cherry) thấy bán đầy trong các chợ. Sáng nay, Nguyễn mua một hộp về cho vợ, và lúc rửa dưới vòi nước, tiện tay Nguyễn bốc vài quả cắn tan trong miệng. Đây có thể là lằn đầu tiên Nguyễn nếm quả cherry. Ồ, ngọt thanh, thoảng chút vị chua và mùi hương ngát. Đúng là hương vị anh đào như ai đó từng miêu tả. Và rồi chợt nhớ tới cuốn phim có tựa đề A Taste Of Cherry của một đạo diễn người Iran. Vậy nên có bài viết này. Âu cũng là một dịp được tâm tình với độc giả về ý nghĩa của sự sống và cái chết trong đời con người ta.


Fotolia.com

Cuộc sống có ý nghĩa gì không? Trần Tử Ngang (niệm thiên địa chi du du…), Lý Bạch (Quân bất kiến Hoàng Hà chi thủy thiên thượng lai, bôn lưu đáo hải bất phục hồi…), Cao Bá Quát (Ba vạn sáu ngàn ngày là mấy / Cảnh phù du trông thấy cũng nực cười…), và các triết gia của chủ nghĩa hoài nghi và hiện sinh… đã trả lời, rằng cuộc nhân sinh này là phù du, mộng ảo và phi lý. Câu hỏi này cũng đã từng lởn vởn trong trí óc tôi, trí óc bạn vào những thời khắc đặc biệt nào đó trong đời. Như lúc chán nản, thất vọng vì đổ vỡ, thấy nhân sinh là chiếc “thuyền bào ảnh lô nhô giữa dòng”. Hoặc khi chứng kiến những cảnh khổ của kiếp người như ở Haiti gần đây.
Vâng. Một lần nữa, xin được nhắc lại câu hỏi: Cuộc sống có ý nghĩa gì không?
Với Baddi, nhân vật của cuốn phim A Taste of Cherry (Hương vị anh đào) thì cuộc sống này chẳng có ý nghĩa gì cả. Người đàn ông trạc tuổi năm mươi này đang tìm cách để chết . Đây là một bộ phim mang lời dụï ngôn về ý nghĩa của đời sống của đạo diễn người Iran Abbas Kiarostami, một câu chuyện kỳ lạ và được thể hiện cực kỳ đơn giản. Bối cảnh phim chỉ là những con đường đất quanh co lên xuống các ngọn đồi ở bên ngoài thủ đô Terehan. Ngọn gió khô, nóng, đầy bụi bám vào mặt mũi, ánh nắng mặt trời gay gắt chảy tràn trên thân thể những công nhân đang đào bới, di chuyển đất đá trong tiếng động cơ của xe cộ và máy móc vang dội chát chúa chung quanh. Giữa khung cảnh ấy, Baddi lái một chiếc xe Range Rover cũ, gương mặt hầu như vô cảm, ngồi trong xe nhìn mọi sự lướt qua. Người ta không biết gì về thân thế, sự nghiệp, gia đình, quá khứ hay lý do khiến người đàn ông này chọn cái chết. Ông ta chạy xe lên xuống các con dốc, bụi bay mù mịt với mục đích duy nhất là tìm một người nhận đứng ra chôn mình khi ông ta chết (ông ta đã chuẩn bị sẵn sàng tiền bạc và những viên thuốc ngủ dùng cho cái chết của mình). Một công việc thật đơn giản, đúng 6:00 giờ sáng, người được thuê chỉ cần đến miệng huyệt ở dưới một gốc cây, gọi hai tiếng "Baddi, Baddi", nếu không có tiếng trả lời thì lấp đất chôn. Chỉ cần 20 xẻng đất. Nếu gọi mà có tiếng trả lời thì xin đưa tay giúp kéo ông lên khỏi mộ huyệt. Người giúp ông sẽ được hậu thưởng.


Hình bìa sách "Taste of Cherry"

Và cứ như thế, ông Baddi lái xe lang thang qua những ngọn đồi vàng cháy. Người đầu tiên Baddi gặp là một người lính Kurd đang trên đường trở về doanh trại. Ông cho anh ta quá giang xe và bắt đầu trình bày kế hoạch của mình. Người lính nghe Baddi diễn giải và thuyết phục một hồi thì hoảng kinh hồn vía, đòi xuống xe và chạy như ma đuổi qua các ngọn đồi. Tiếp tục lên đường tìm người “hợp tác”, Baddi gặp một người lính gác, anh ta hiện đang có một người bạn là sinh viên tới thăm. Baddi rủ anh lên xe đi chơi, nhưng anh ta từ chối vì không muốn rời nhiệm sở. Rời anh lính gác, Baddi đến gặp người sinh viên trường đạo, bạn của anh lính gác, đến từ Afghanistan để dự một seminar (hội thảo chuyên đề). Baddi mời anh ta lên xe và diễn giải, thuyết phục, nhưng anh sinh viên từ chối vì việc giúp người tự tử là trái với tín ?i?u tôn giáo của anh. Vốn giàu lòng thân ái, anh ta rủ Baddi đến dùng món trứng chiên (omelet) với bạn anh ta là anh lính gác Baddi vừa gặp. Baddi từ chối và lại tiếp tục lái xe đi, ø cuối cùng tìm được ông Bagheri, một ông già người Thổ. Bagheri nghe một hồi, có vẻ hiểu mọi chuyện và ông kể cho Baddi nghemột câu chuyện của chính ông. Nhiều năm trước, ông cũng lâm cơn khủng hoảng và có ý định kết liễu cuộc sống. Bagheri kiếm một sợi dây thòng lọng đem treo lên một cây anh đào, nhưng ông ta không đủ cao để cho cổ vào thòng lòng. Bagheri bèn trèo lên cây, tiến về phía sợi dây để hạ thấp xuống, nhưng vô tình bàn tay ông cảm nhận một vật mềm. Đó là quả anh đào. Ông ta đưa lên miệng cắn, vị ngọt, mọng nước và thơm tan trong miệng. Ông ta ăn thêm quả nữa, quả nữa. Một vài quả anh đào rụng xuống đất, bọn trẻ con đi ngang qua nhặt lấy và tranh nhau ăn. Bagheri từ bỏ việc tự vẫn, ông hái thêm vài quả cho vào túi để mang về cho vợ. Kể từ lúc ấy, Bagheri thay đổi cái nhìn về cuộc sống và muốn Baddi cũng cảm nhận màu sắc và hương vị của trái đời như ông vậy. Vì mỗi mùa đều có hoa quả riêng và mỗi đêm mỗi ngày đều đem cho ta vẻ đẹp. Baddi lắng nghe câu chuyện nhưng vẫn không từ bỏ ý định. Ông ta tiếp tục nhắc lại yêu cầu nhờ Bagheri sáng mai hãy giúp ông ta làm nốt công việc hậu sự. Đêm hôm đó, Baddi lái xe đến miệng hố, nằm sẵn bên dưới. Mặt trăng tròn đầy từ từ hiện ra trong mây, trôi lơ lửng trên bầu trời. Baddi ta cứ nằm thế, chờ đợi, ánh sáng bình minh bắt đầu ló dạng. Không ai biết ông Bagheri có đến hay không...
Bộ phim ngụ ngôn đầy tinh thần triết học về "hương vị cuộc sống" nhưng được thể hiện giản dị và tài tình này đã đem về cho đạo diễn Abbas Kiarostami giải cao nhất -Cành cọ vàng tại ĐHĐA Cannes năm 1997. Đây là lần đầu tiên, Iran đoạt giải thưởng cao quý nhất của điện ảnh trong cộng đồng thế giới. Cuốn phim được nhiều nhà phê bình trên thế giới ca ngợi. Trang mạng Rotten Tomatoes ghi nhận là nó đạt được lượng 80% độc giả ưa thích. Một độc giả tên Chrisyu, gốc Trung Hoa nhận định: “Tôi đã xem nhiều phim có đề tài về “ sự sống và sự chết”, nhưng đây là phim tuyệt vời nhất. Câu chuyện thì đơn giản thôi nhưng đạo diễn đã nói lên nhiều điều. Qua những cuộc đối thoại giữa những người thuộc giai cấp khác nhau, ta thấy mội người có một thái độ khác nhau giữa cái sống và cái chết. Abbas không nói ai đúng ai sai. Mà dành cho chúng ta quyền tự mình suy nghĩ. Cuốn phim dựng lên những cảnh trí đơn giản và tầm thường, nhưng chứa đựng một vẻ gì đó quyến rũ. Một cuốn phim nên xem.”
Đọc chuyện phim trên các trang web của Google, Nguyễn tôi rất lấy làm thú vị về mùi hương của những trái anh đào chin đỏ, mà chiều nay vừa mới biết tới. Và cũng muốn mua gởi tới bạn hiền ở vùng Tara nhưng lại sợ đường xa, lâu ngày cherry sẽ chin nẩu bốc mùi rượu. Mặt khác, Nguyễn thấy mê những cảnh sắc xuất hiện trong đêm cuối cùng Baddi nằm dưới hố khi cơn giông kéo qua trời rồi vầng trăng lồng lộng hiện ra rồi bình minh ửng hồng ở chân mây. Tuyệt diệu. Và Nguyễn tôi nghĩ rằng những cảnh sắc đó chính là hương vị cuộc sống mà tự mình Baddi đã tìm thấy được, cũng như Bagheri đã tìm thấy trong hương vị những trái anh đào. Người bạn văn thân thiết của Nguyễn cũng đồng ý là cuối cùng Baddi sẽ không chết, nhưng lại không bằng lòng với cái kết cuộc vì cho nó quá mơ hồ, không đủ làm nổi bật ý nghĩa cốt truyện. Vâng, cũng có thể là như thế, vì chuyện phim có nhiều tầng lớp, mội người nhìn thấy và cảm nhận một phần.

Cũng vậy, nhà điểm phim Paul Brenner cũng ghi nhận rằng khi được công chiếu ở Hoa Kỳ, cái giọng đầy chất thơ của Abbas Kiarostam về tự tử trong “Taste of Cherry” được nhiều nhà phê bình phim tán thưởng, cho rằng “Taste of Cherry” mang một hơi thở mát mẻ trong lành đến với những người yêu phim xứ này. Tuy nhiên, mặc dù đoạt Cành Cọ Vàng của ĐHĐA Cannes, cuốn phim bị một số nhà chê là buồn chán. Dẫu sao, phải nhận rằng đạo diễn đã xuất sắc dựng lên một cuốn phim lạ lùng mang ý nghĩa nhân sinh sâu sắc, ngợi ca sự sống qua việc đi tìm cái chết của một con người. Nghĩ ra được một chuyện phim như “Taste of Cherry” rồi dựng thành phim, quả là một sáng tạo thần kỳ của đạo diễn Abbas Kiarostami. Riêng với Nguyễn, “Taste of Cherry” là một bài thơ tự do tuyệt tác.
Ôi, hương vị anh đào. Nguyễn đang thưởng thức nó đây. Và thấy cuộc đời này còn nhiều vẻ đẹp. như nắng chiều nay. Chiều nay trên đường về nhà, em vui lắm. Tự nhiên mình cảm thấy hạnh phúc khi hiện diện ở giữa trần gian. Cảm thấy tâm hồn như có cánh chấp chới bay lượn giữa nắng hanh. Ôi chao, em muốn đưa tay ra và chụp một ít nắng đem cất. Giá như mà mình có thể.... Ôi, cuộc đời còn đẹp thế. Sao nỡ đành…